آرایه تشبیه در ادبیات فارسی چیست؟ (همراه با مثال) - پرسینا بلاگ

تشبیه در ادبیات به چه معناست؟

تشبیه، مانند کردن یک چیز به چیزی دیگر است، به شرطی که این مانندگی بر پایه کذب و خیال باشد. در تشبیه، نویسنده یا شاعر شباهتی را ادعا و برقرار یا آشکار می نماید؛ بنابراین، جمله ای که تمام ارکان تشبیه را داشته باشد اما مبتنی بر صدق باشد- چون تخیلی نیست، تشبیه نیز به حساب نمی آید.

مثال:

خورشید مثل توپ بازی از این سمت آسمان به آن سمت می غلتد!

اما در جملهٔ روباه مثل گرگ است چون جمله خیالی نیست و در عالم واقع هم روباه و گرگ از یک گونه اند، تشبیهی روی نداده است. درواقع جملهٔ تشبیهی جمله ای است که به ظاهر درست نیست، و بیانش باعث تعجب هر شنوده ای خواهد شد.

ارکان تشبیه چیست؟

تشبیه را در آرایه های ادبی به 4 رکن تقسیم نموده اند که مشبه و مشبه به را که در اصطلاح طرفین تشبیه می نامند، دو رکن اصلی تشبیه به شمار می آیند.

مشبّه: چیزی ادّعای تشبیه در آن می گردد ، یعنی کلمه ای را که می خواهیم مورد تشبیه قرار دهیم.

مشبّه.به: کلمه ای است که مشبه را به آن تشبیه می کنیم . و از نظر داشتن صفات از مشبه برتر است.

ادات تشبیه: کلماتی که از طریق آن ها به وجود تشبیه در جمله پی می بریم . از قبیل: مثل ، مانند، چو، شبیه و …

وجه.شبه: صفات و ویژگی های مشترک بین مشبه و مشبه به را می گویند.

نکته: مشبه و مشبه به را طرفین تشبیه می گویند که باید در تمام تشبیه ها حضور داشته باشند، امّا ادات تشبیه و وجه شبه می توانند از تشبیه حذف شوند.

مثال:

چون (ادات تشبیه) رود (مشبه به) می گذرد (وجه شبه) عمر ما (مشبه)

بدنه جمله تشبیه را بهتر بشناسید

• مشبه: چیزی یا کسی که می خواهیم آن را به کسی یا چیزی دیگر مانند کنیم.
• مشبه به:چیز یا کسی که مشبه را به آن مانند می کنیم.
• وجه شبه:ویژگی های مشترک بین مشبه و مشبه به (البته می تواند یک عدد هم باشد).
• ادات تشبیه:لغات و کلماتی که نشان دهنده پیوند شباهت هستند.

مثال برای تشخیص صحیح تشبیه در جمله:

در جمله امام حسین (ع) در راهنمایی چون نور بود؛ مشبه، تشبیه، وجه تشبیه، مشبه به، با رنگ آبی و قرمز و نارنجی و سبز معین شده اند.

تشبیه در ادبیات فارسی با مثال

انواع تشبیه در ادبیات کدامند؟

تشبیه بلیغ

اگر در یک تشبیه فقط مشبه و مشبه به ذکر گردد ، تشبیه بلیغ می گویند. ادات تشبیه و وجه شبه در آن ذکر نمی گردد.

تشبیه بلیغ زیباترین و رساترین نوع تشبیه است .

مثال:

دل که آیینه شاهی است غباری دارد

از خدا می طلبم صحبت روشن رایی

• مشبه: دل
• مشبه به: آیینه شاهی
• وجه شبه و ادات تشبیه محذوف هستند.

تشبیه بلیغ گاهی به صورت اضافه تشبیهی می آید.

مثال:

درختِ دوستی (مشبه به ، مشبه)

کتابِ عمر (مشبه به ، مشبه)

لب ِ لعل (مشبه ، مشبه به)

قامت ِ سرو (مشبه ، مشبه به)

تشبیه بلیغ اسنادی هم به همین صورت بوده، فقط فعل اسنادی هم دارد و کاملا معین است.

تشبیه مفرد

زمانی که یک چیز را به یک چیز دیگر تشبیه کنیم، یک تشبیه مفرد تشکیل می گردد.

مثال:

تشبیه جهان به خانه.

تشبیه مرکب

گاهی یک مجموعه از چیز ها را به یک مجموعه دیگر از چیز ها تشبیه می کنیم؛ به این نوع از تشبیه اصطلاحا تشبیه مرکب می گویند.

مثال:

دیده اهل طمع به نعمت جهان

پر نگردد چنانکه چاه به شبنم

• مشبه: دیده اهل طمع و نعمت جهان
• مشبه به: مشبه به دیده اهل طمع، چاه و مشبه به نعمت جهان شبنم است.

انواع تشبیه در ادبیات فارسی

انواع تشبیه به اعتبار مشبه و مشبه به

• تشبیه حسی به حسی
• تشبیه عقلی به عقلی
• تشبیه عقلی به حسی
• حسی به عقلی

منظور از حسی این است که با یکی از حواس ظاهر درک گردد.

عقلی با یکی از حواس پنجگانه درک نگردد.

انواع تشبیه به لحاظ شکل

• تشبیه ملفوف
• تشبیه مفروق
• تشبیه تسویه
• تشبیه جمع
• تشبیه مقلوب یا معکوس
• تشبیه تفضیل
• تشبیه مشروط
• تشبیه مطلق
• تشبیه مضمر

تشبیه ملفوف : آوردن چند مشبه به طور جداگانه و بعد از آن مشبه به هرکدام گفته گردد.

تشبیه مفروق : چند مشبه و مشبه به وجود دارد اما هر کدام ازمشبه ها با مشبه به خود همراه است.

تشبیه تسویه : چند چیز را به یک چیز تشبیه می نمایند. یا برای چند مشبه یک مشبه به می آورند.

تشبیه جمع : یک چیز را به چند چیز تشبیه نمایند. یا برای یک مشبه چند مشبه به بیاورند.

تشبیه مقلوب : مشبهی را به مشبه به تشبیه نمایند و بعد از آن جای مشبه به و مشبه را عوض نمایند.

تشبیه تفضیل: اول مشبه را به مشبه به تشبیه نمایند و بعد از آن مشبه را بر مشبه به ترجیح دهند.

تشبه مشروط: شباهت بین مشبه و مشبه به با شرطی همراه باشد.

تشبیه مطلق: در این نوع تشبیه هیچ قید و شرطی نباشد.

تشبیه مضمر: تشبیه پنهان است که ظاهرا تشبیه نیست اما مقصود گوینده تشبیه است.

سخن آخر

آرایه تشبیه در ادبیات جزئی از صور خیال است. این آرایه در زبان و ادبیات پارسی بسیار پرکاربرد بوده و زیبایی خاصی به اشعار و متون می بخشد. در این مطلب تشبیه در ادبیات به همراه مثال شرح داده شد که در ادبیات پایه ششم، هفتم، هشتم، نهم، دهم و یازدهم بسیار از این آرایه استفاده شده است.

اگر به زبان و ادبیات فارسی علاقه دارید، پیشنهاد می کنیم سری به مطلب بهترین اشعار حافظ شیرازی بزنید و به دنبال آرایه تشبیه در این اشعار بگردید! خواهید دید که چگونه حافظ هنرمندانه از این آرایه در اشعار خود استفاده نموده است!

در آخر نباید فراموش کنید نظرات و سوالات خود را در پایین همین مطلب با کارشناسان ما در میان بگذارید.

سفر به دور زمین: دور زمین | سفر به دور زمین هیچوقت اینقدر آسون نبوده! تور ارزان، تور لحظه آخری، اروپا، تور تایلند، تور مالزی، تور دبی، تور ترکیه

مجله سرگرمی: پرسینا بلاگ، سیستم مدیریت محتوا پرسینا