نسل سوم داستان نویسان ایرانی از شعارنویسی و تعهدهای سیاسی فاصله گرفته است - پرسینا بلاگ

در ابتدا می خواهم بدانم منظورتان از نویسندگان نسل سوم چیست و این نسل از نظر زمانی در چه دهه هایی قرار می گیرند و همچنین به نظر شما -که خود عضو اصلی این هستید- این نسل توانسته اند جریانی در ادبیات داستانی شکل دهند.

نویسندگان نسل سوم داستان نویسانی هستند که از اواخر دهه 50 (1357) به مرور آثارشان در فضای ادبی ایران منتشر شد. به گونه ای می توان گفت بازه زمانی آن ها از دهه 60 تا آخر دهه 80 است. اما این نسل به دلایل گوناگون از جمله بی ثباتی و همچنین تحولات اجتماعی و سیاسی نتوانستند جریان شاخصی در ادبیات ایجاد کنند.

برای روشن شدن موقعیت این نسل، ناگزیر به توضیح بیشتری هستم: داستان نویسی معاصر ما، گونه ای ادبی است که از اروپا و غرب صنعتی توسط ایرانی هایی که بعد از مشروطه به اروپا رفتند، به ایران آمده است. یکی از ویژگی های مهم آن محور زمان و تکنیک است. آن ها نسل اول داستان نویسان ما را شکل می دهند؛ جمال زاده، هدایت، بزرگ علوی و چوبک کنندگان این گروه هستند. در اصل این ها تکنیک داستان را از اروپا و غرب گرفتند و با درون مایه ای از سنت ها، آداب و رسوم، آیین ها و باورهای ایرانی درآمیختند. محدوده تاریخی این نسل از هزاروسیصد تا هزاروسیصدوسی می رسد.

نسل دوم داستان نویسی ایران، نسلی است که تقریبن داستان نویسی ما را تثبیت می کند. اوج کار این گروه از دهه سی تا اواخر دهه پنجاه است: آل احمد، ابراهیم گلستان، غلامحسین ساعدی، جمال میرصادقی، بهرام صادقی، سیمین دانشور، احمد محمود، اسماعیل فصیح، رضا براهنی، گلشیری، دولت آبادی، درویشیان و نسیم خاکسار، شاخص ترین آن ها حساب می شوند.

به عقیده منصور کوشان نسل سوم آن گروهی اند که در دهه شصت به صورت جدی و حرفه ای شروع به نوشتن کردند و آثارشان با اندیشه منتشر می گردد و می فرایند تا تکنیک و محتوا را از آن خود کنند و وامی به اروپا و غرب نداشته باشند. در برابر شرایط انسانی اعم از فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی متعهدند و بر آثارشان ایدئولوژیِ از پیش معین شده ای سوار نشده است. او اگرچه برای نسل سوم حدود سنی و یا تاریخ معینی قایل نیست و بیشتر، آثارشان را ملاک قرار می دهد اما یقین دارد که کم و بیش همه هم سن وسالِ خود اویند. چیزی حدود چهل سالگی. (کِلک، شماره 6، شهریور 1369، شبِ شعر و داستان و نسل سوم. گزارش ناهید موسوی. سخنرانی منصور کوشان.)

و در داستان به عده ای که نامشان می آید اشاره می کند: عباس معروفی، رضا فرخ فال، حسن فدایی، صمد طاهری، محمد محمدعلی، منیرو روانی پور، اصغر عبداللهی، امیرحسن چهلتن. محمدرضا صفدری، حسین آتش پرور، قاضی ربیحاوی، یارعلی پورمقدم، ناصر زراعتی و رضا جولایی.

و می گوید که به یقین کسان دیگری هم به خصوص در شهرستان ها هستند که او یا نمی شناسدشان یا اسم شان را به خاطر ندارد.

این کتاب به نوعی تکمیل کننده کار قبلی شما است. در کتاب جدید چه چیزهایی در نظر گرفته اید که در داستان های برگزیده خانه سوم داستان به آنها نپرداخته بودید.

این کتاب به نوعی کامل کننده کار قبلی است که در سال 1394 چاپ و دوباره تجدید چاپ می گردد، اما کاملا مستقل و با آن تفاوت دارد. هر دو کتاب رویکردی تاریخی، تحلیلی، نظری، پژوهشی و ادبی دارند؛ اما معیارهای انتخاب و شیوه کار هر دو متفاوت و مثل هم نیستند. در این کتاب به چهار بخش مستقل که کامل کننده هم هستند، پرداخته می گردد: بخش اول بررسی مجلات و کتاب هایی که از سال 57- 77 در نهایت تا سال 80 بیشتر به داستان به عنوان یک شاخه مستقل ادبی هنری پرداخته اند. مثل: کتاب آدینه. مجله مفید. گردون. تکاپو و... 8 داستان- داستان های نو. دریچه تازه. از پنجره جنوبی.کتاب سروش. خوابگرد و داستان های دیگر . و... که در دهه 60 و 70 - بیشترین بار داستانی و معرفی داستان نویسان نسل سوم را به عهده داشتند و وارد فضای داستان نویسی ایران کردند. می گردد گفت کتاب مشترک داستان نویسان، به نوعی هر یک تعاونی داستان نویسی بودند. دومین بخش به تعریف، توضیح و تحلیل سازه های داستانی با دیدگاه تازه و تجربه های علمی و عملی می پردازد. اگر داستانی در این بخش آمده، از نسل های دیگر با توجه به وجه هنری- ادبی و رویکرد به اساس داستان، بوده است. بخش سوم مقالات داستانی -تحلیل ها - نظریه ها و نقد است. چهارمین بخش کتاب، داستان های دیگر داستان نویسان با کتاب شناسی آن ها در یک تحلیل کلی شکل و ساخت افقی عمودی است، که به شیوه انتخاب داستان ها اشاره خواهم کرد.

شما در کتاب داستان های برگزیده خانه سوم داستان چهارده اثر داستانی را گردآوری و آنها را بررسی کرده اید و در جلد دوم آن روش تازه و کامل تری به کار گرفته اید به نحوی که در حدود 40 داستان در آن گردآوری شده است. از معیار و روشی که برای گزینش و گردآوری این کتاب انتخاب کرده اید، بگویید.

وقتی ما از نسل سوم حرف می زنیم باید به حوزه های فراگیر عمومی دقیق تری، وارد شد که محدود به این چند داستان نویسی که در کتاب اول با معیارهای خاص خودم انتخاب کردم، نمی گردد. در کتاب دوم بیشتر داستان نویسان این نسل - به جز آن هایی که در کتاب اول داستان دارند - حضور دارند. یکی از مهم ترین تفاوت های جلد اول با این کتاب این است که داستان های جلد اول برگزیده من و انتخاب داستان های جلد دوم انتخاب خود داستان نویس های آن است؛ به هر شکل تا جایی که ممکن بود، با تک تک داستان نویسان تماس گرفتم و از آن عزیزان خواستم که به انتخاب خودشان - نه من - بهترین داستان شان - چاپ شده یا نشده- را در اختیار من بگذارند. در اصل انتخاب داستان های این کتاب حاصل کار یک خرد جمعی تک تک داستان نویسانی است که داستان های شان در این مجموعه آمده است.

در قسمتی از کتاب، شما فصلی به تئوری داستان اختصاص داده اید. این بخش تئوری داستان، داستان های نسل سوم را بررسی می کند؟ اگر اینگونه است ویژگی شاخص این نسل چیست؟

در این بخش هیچ داستانی بررسی نمی گردد. تنها به تعاریف و نظر پرداخته می گردد و اگر داستانی می آید، تنها به گونه شاهد بوده که سعی کرده ام از نسل سوم فراتر و به نسل های بعد بروم. لازم به توضیح می دانم که به شکل بسیار مفصلی در این بخش به تحلیل قهرمان، شخصیت و فردیت در داستان و جایگاه تاریخی آن ها می پردازم. همچنین به یکی از ویژگی های نسل سوم که عبور از انسان قهرمان به شخصیت است، در بخش آخر اشاره می گردد. در داستان های این نسل از شعارنویسی و تعهدهای سیاسی و آرمانی فاصله گرفته می گردد و تعهد آن ها انسانی است. بیشتر به سمت تجربه های فرمی- زبانی و ادبیت داستان می فرایند.

در این کتاب مطبوعات و مجلات مختلف نیز بررسی شده اند. تجلی نویسندگان نسل سوم در مطبوعات آن زمان چگونه بوده است.

همان طور است که اشاره کردید. جُنگ ها در ادامه از دهه 50 -کتاب آدینه1358- 59 کتاب لوح 1359 - مجله آدینه 1364- 1377- مجله مفید 1365-1367- جهانی سخن 1365- 1380 مجله گردون 1369- 70- تکاپو 1370-1372 - و گاهنامه هایی مثل کار و هنر. کتاب های مشترک داستان نویسان مثل: 8 داستان 1363- داستان های نو 1366- دریچه تازه 1367- از پنجره جنوبی 1368- کتاب سروش 1368- داستان های ایران و جهان 1368- خوابگرد و داستان های دیگر 1369 - کتاب سخن- بازآفرینی واقعیت جلد 2 و... نقش بسیار مهم و اصلی در معرفی و تثبیت نسل سوم داستان نویسان داشتند. به نظر من کتاب های مشترک داستان نویسی گروه های مختلف داستان نویسان در دهه 60 تجربه بسیار خوبی برای هر داستان نویس بود. به گونه ای می گردد گفت داستان نویسی به شکل تخصصی و رفتن به سمت تکنیک از 8 داستان که همگی از داستان نویسان نسل سوم هستند شروع و در مجله مفید به تکامل می رسد. در این میان نقش پیشرو، خلاق و مسئولانه هوشنگ گلشیری را اصلا نمی توان نادیده گرفت. تا جایی که بخاطر دارم، برای اولین بار است که داستان های صفدری در کتاب آدینه- سردوزامی- اصغر عبدالهی- ربیحاوی- صمد طاهری در کار و هنر- فرخفال- خدایی- مندنی پور- مدرس صادقی- بیجاری- کوشان در مفید، حسن اصغری در داستان های نو- کشاورز در پنجره جنوبی- ابراهیم نبوی در کتاب سروش - ابوتراب خسروی در کتاب خوابگرد و داستان های دیگر- محمد شریفی در گردون منتشر می گردد و ما با داستان نویسان جدیدی روبرو می شویم که بخشی از نسل سوم را شکل می دهند.

به طور کلی هدف اصلی تان از گردآوری این آثار چه بوده است و از بازخوردی که از کتاب قبلی گرفته اید، بیشتر بگویید.

من این موقعیت را داشته ام که در میان این نسل باشم و ارتباط من با دوستان داستان نویسم به اولین داستان های شان برمی گردد. این موضوع از اوایل دهه 60 در حوالی 8 داستان در ذهن من جرقه زد و بعد و به صورت یک پروژه به تکامل رسید: در برابر نوآوری های فرمی یک داستان چگونه باید رفتار کرد؟ در این جا بود که به نیاز خود در عبور از توضیح متن و نقد محتوایی پاسخ و به شکل و ساخت رسیدم. در این بررسی ها تنها از داده های خود داستان - و نه هیچ منبع بیرونی و خارجی- کمک گرفتم. بررسی دو رهگذر و حفره به همان زمان برمی گردد. در این راستا اگر به داستانی برخوردم که برای من حرف تازه ای داشت، در آن داستان نه مکثی یک روز و دو روز کردم. در این مدت با حوصله و بردباری از کار خودم راضی بودم و خودِ راه به من آموخت. بازخورد آن هرچند خوب بوده اما کار به کشف و گذشت زمان نیاز دارد.

نکته دیگری که ضروری است درباره کتاب اول نسل سوم گفته گردد: ویژگی کلی کتاب این که از هر نویسنده یک داستان با توجه به داده های همان داستان در فرم بررسی شده و در انتهای داستان کتاب شناسی نویسنده آمده است. در بررسی ها وجه غالب هر داستان در نظر گرفته شده. درباره داستان ها قضاوت یا حکم صادر نمی گردد بلکه در موردشان با توجه به داده های همان داستان، توضیح داده می گردد. هیچ داستانی با داستان دیگر مقایسه یا سنجیده نمی گردد. در اصل این کتاب یک اثرآموزشی غیرمستقیم سازه های داستانی برای خوانندگان و نویسندگان داستان است. کتاب اول دارای دو دفتر است که دفتر اول در رفتار فردیت ها و دفتر دوم: چگونه داستان به شعر نزدیک می گردد. داستان هایی که در دفتر دوم انتخاب شده اند هرکدام از جهتی مثل؛ فضا، تصویر، زبان شاعرانه، ایجاز و استعاره، آن داستان را به شعر نزدیک می کنند.

آیا این کار تحقیقی شما ادامه دار خواهد بود یا در کتاب جدید پفراینده نویسندگان نسل سوم بسته شده است؟

از نظر من این پروژه تمام شده اما هیچ کس نمی تواند ادعا کند که کار را تمام کرده است. بی شک در این کتاب کاستی هایی خواهد بود یا امکان این هست که داستانی از قلم افتاده باشد، آن ها را همراه با موضوع و نظریات جدید در چاپ های بعد حتما در نظر خواهم گرفت. بازه زمانی این نسل از سال 57 تا سال 77 - و در موارد خاص تا سال 80 می رسد. در انتخاب، بیشتر نویسندگان داستان کوتاه کسانی که داستان کوتاه یا مجموعه داستان منتشر کرده یا فعال بوده اند، معیار بوده است.

پریها: پریها | اخبار، سرگرمی، ورزش، فال، پزشکی، سینما