چالش دیپلماسی رمانتیک - پرسینا بلاگ

به گزارش گروه رسانه های خبرنگاران، از روزی که آمریکا از برجام خارج شد و ترامپ توافق هسته ای را برخلاف پیش بینی های مردان دستگاه دیپلماسی با خاطری آسوده نقض کرد، به طور معین چند اتفاق در فضای سیاست خارجی ایران افتاد. رئیس جمهور، آمریکا را صرفا یک مزاحم خواند که شرش از سر برجام کم شد و ترجیح داد به ایده برجام اروپایی پایبند بماند؛ ایده ای که تداوم همان جهت سابق با 1-1+5 بود. در این جهت اگرچه ضرب الاجل هایی هم برای معین تکلیف وضعیت توافق بدون آمریکا و بهره مندی ایران از مواهب برجام معین شد اما هیچ یک از این ضرب الاجل ها نتوانست انتها خوشی را برای برجام رقم بزند و بازی مذاکره تا همین امروز بدون هرگونه نتیجه ای خاص ادامه یافت. مذاکراتی که یک سال و اندی است عده ای در ایران به آن دل خوش نموده اند و با هر تحولی انتظار گشایشی را که چشم به راهش نشسته اند، می کشند.

عاقبت برجام اروپایی

در این جهت آمریکا دو خیز عمده در مرداد و آبان 97 برای احیای تحریم ها برداشت و با لغو معافیت ها، حداکثر فشار های ممکن را برای به صفر رساندن فروش نفت ایران برداشت. دولت ایران اما همچنان بنا را بر حسن نیت با طرف اروپایی گذاشت و ترجیح داد نشست و برخاست با اروپایی ها را به فال نیک بگیرد و تحقق وعده های آنها را از قانون مسدود سازی گرفته تا SPV و اینستکس و... به انتظار بنشیند. انتظار یک ساله اما راه به جایی نبرد و از 18 اردیبهشت 97 تا امروز هیچ اتفاق خاصی نیفتاد و از صبر استراتژیک در روبروه با انفعال اروپا، آبی برای کشور گرم نشد. سازوکار اقتصادی اروپا برای هموار سازی جهت مبادلات نفتی و بانکی با تهران، خود در دست انداز و این پا و آن پا کردن های چشم آبی ها گیر کرد و از آرزوهای دور و دراز برجامی، تحفه ای حداقلی در مقابل تهران گذاشت؛ تحفه ای که در همان مراحل اول ارزش فکر کردن را هم نداشت و با پاسخ سرضرب ایران روبرو شد.

چرخش در دیپلماسی

این فرآیند حالا یک سال و چند ماه است که به درازا کشیده. یک سالش به کنار، حکایت این چند ماه اما با قبل از آن قدری متفاوت است. از 18 اردیبهشت 98 فرمان روبروه با برجام در تهران به سمت وسوی دیگری چرخید. ایران فارغ از رفت وآمد های دیپلماتیک و موضع گیری های تکراری در محکوم کردن اقدامات آمریکا و بی عملی اروپا در این خصوص، به صورت پلکانی تعهداتش را در برجام کاهش داد و آرام آرام از مرزهای توافق هسته ای عبور کرد؛ رویکردی که در کنار تحولاتی چون سرنگونی پهباد فوق پیشرفته آمریکا و توقیف بی سابقه نفتکش انگلیس، همان طور که انتظار می رفت تاثیرات محسوسی را در نوع رفتار اروپا و حتی حاشیه نشین های خلیج فارس به دنبال داشت و باعث تغییراتی در دستگاه محاسباتی آنها در روبروه با تهران شد.

محصول مقاومت فعال و دیپلماسی رمانتیک چه بود؟

به بیان دقیق تر، جهت مقاومت هوشمندانه در این چهارماه -بعد از 18 اردیبهشت- که ازقضا به واسطه تجاوز پهپاد گلوبال هاوک به مرزهای هوایی ایران و سرنگونی آن در آب های خلیج فارس، تنش ها میان تهران و واشنگتن در آن به اوج رسید، برخلاف تصور بعضی به افزایش مصونیت ایران برابر تنش ها یاری کرد و درمجموع بهبودی نسبی را در محیط سیاست خارجی ایران رقم زد؛ بهبودی که به هیچ وجه نمی توان آن را محصول دیپلماسی رمانتیک حاکم بر یک سال قبل دانست. حداکثر دستاورد جهت یک ساله منتهی به 18 اردیبهشت 98، همان ورژنی از اینستکس بود که در ازای برداشت نفتی که حالا اروپایی ها از خرید همان هم به واسطه تحریم های آمریکا امتناع می نمایند، صرفا مشتی غذا و دارو و احتمالا مقداری کالاهای غیرتحریمی از سه کشور فرانسه، انگلیس و آلمان روانه ایران می کرد. تجویز دیپلماسی واقع گرا اما در نقطه مقابل این رویکرد، مقاومت هوشمندانه بود. استراتژی ای که گذشته از -تبعات منطقه ای آن که در تغییر رفتار امارات و حتی عربستان مشهود است- کمترین نتیجه آن به صرافت افتادن مکرون و آبه شینزو و سلطان قابوس برای کشیدن ترمز در تهران در جهت کاهش تعهدات هسته ای، کوشش برای میانجیگری میان ایران و آمریکا و فراتر از آن جست وخیزهای کم سابقه برای قانع کردن ایران درخصوص بسته های پیشنهادی برای نجات برجام بوده است.

تقابل مجدد واقع گرایی و رمانتیسم

تقابل دوگانه واقع گرایی و رمانتیسم در حوزه دیپلماسی حالا با شروع شمارش معکوس برای برداشتن گام سوم کاهش تعهدات برجامی به بالاترین سطح خود رسیده است. گروهی مترصد دریافت امتیازی ملموس ولو موقت و محدود از اروپا هستند تا با بزک آن، امتیاز زرورق پیچ شده را به خورد جامعه دهند و از فتح الفتوح دوباره بگویند. گروهی دیگر هم بر پایه تجربه عینی همین چهارماه، همچنان از لزوم دریافت موضع دست بالا و برداشتن گامی بلندتر در سومین مرحله از کاهش تعهدات می گویند و معتقدند هرگونه سکته و شل آمدن در این جهت، فرجامی به مراتب بدتر از برجام را عاید ایران می نماید.مجموعه این فضا و دو تجربه در دسترس برجام و انتظار یک ساله برای احیای آن از سویی و ثمره فرآیند کاهش تعهدات از سویی دیگر، روز های سختی را برای مردان پاستور رقم زده و آنها را بدجور بر سر دوراهی قرار داده است.

دولت و چالش واقع گرایی

جریان حاکم بر دولت از یک طرف می بیند جهت برجام و مذاکره و مذاکره، بعد دوباره مذاکره به صورت حداکثری شکست خورده، به گونه ای که یک پای اصلی توافق از آن خارج شده، طرف های دیگر به تعهدات شان پایبند نیستند و نماد مذاکره نیز تحریم شده است. از طرف دیگر نمی توانند این واقعیت را نادیده بگیرند که تحقق نسبی وعده هایی که به مردم داده بودند، از جهت دیگری در دسترس تر به نظر می رسد. بازگشت به جهت اول و اصرار بر دست فرمان دیپلماسی رمانتیک برای ادامه پیروزیت آمیز مذاکرات ممکن نیست. تغییر فاز در سیاست خارجی هم برای کسانی که خود را متخصص این حوزه می دانستند نوعی اقرار به شکست ایده مرکزی دولت است.چالش واقع گرایی بیش از هرچیز در توجیه بدنه اجتماعی، دولت را در تنگنا قرار می دهد. هرچه باشد مذاکره تا بالاترین سطح موردنظر از مذاکرات مستقیم و قدم زدن ظریف و کری گرفته تا مکالمه تلفنی روسای جمهور دو کشور، پیش از این رخ داده و این موضوع به گفت وگو با طرف های اروپایی محدود نبوده است.

دولت نیز پیش از همه اینها بهشتی برای افکارعمومی به تصویر کشیده بود که در آن تمامی تحریم ها بالمره لغو، میلیاردها دلار از سرمایه های بلوکه شده آزاد، مشکل آب خوردن و محیط زیست و... حل و هزارویک نعمت دیگر برای کشور به ارمغان آورده خواهد شد.در این جهت فضای رسانه ای نیز به گونه ای ساماندهی شد که گویا مناقشه اصلی حامیان و منتقدان دولت، توافق یا عدم توافق بوده و هرکس از در انتقاد به رویه حاکم بر سیاست خارجی دولت بیرون می آید الزاما یا کاسب تحریم است یا اساسا مخالف توافق. این البته در حالی بود که دوگانه واقعی، برخلاف تبلیغات حامیان دولت ناظر به کیفیت، توافق شکل گرفته بود و مرکزیت آن را توافق خوب -توافق بد تشکیل می داد.

صبر استراتژیک و آرزوهایی که بر باد رفت

هرچه بود دولت پیروز شد در کش وقوس همه موافقت ها و مخالفت ها ایده خود را به کرسی بنشاند و با هزار وعده و وعید، دل از افکارعمومی برباید؛ اما نشد که نشد. چرخ سانتریفیوژها که نچرخید هیچ چرخ زندگی مردم هم از کار افتاد. خروج غیرقابل پیش بینی آمریکا -برای دولتمردان- از برجام و غافلگیرشدن شان از این ماجرا آن طور که جهانگیری روایت می نماید، در کنار شکست حداکثری ایده حل مسائل از جهت مذاکره و تعامل با اروپا در یک سال بعد، درنهایت رشته همه رویاها را پنبه کرد. دیپلماسی رمانتیک به در بسته خورد و صبر استراتژیک هم نتوانست برای برون رفت از بن بست پدید آمده به دیپلمات های همواره خندان یاری خاصی بکند.

6 سال از عمر دولت گذشت و در این میان روحانی، ظریف و عراقچی و باقی رفقا دو سال را صرف مذاکره برای رسیدن به توافق کردند. دو سال را به انتظار نتیجه نشستند و وعده گلابی برجام به جامعه دادند. دو سال دیگر را هم صرف نجات برجام و احیای آن کردند تا بلکه فرجی اتفاق بیفتد که بگردد با آن عکس یادگاری گرفت و لبخند پیروزی به لب زد. عاقبت اما تقریبا هیچ بود. کوه برجام که موش زایید. محصول صبر استراتژیک بعد از آن هم چیزی بیش از تشدید تحریم ها و تحویل دریافت همان وعده های گذشته نبود.

سرگیجه دیپلماتیک

اظهارات یک در میان مقامات دولتی درباره مذاکره یا عدم مذاکره با آمریکا از زاویه همین بلاتکلیفی قابل فهم است. رئیس جمهور روزی از امکان مذاکره با هر شخصی درصورت تامین منافع مردم سخن می گوید. فردا روز او خود تاکید می نماید مذاکره ای در کار نیست و وزیر امور خارجه هم هر نوع مذاکره مستقیم حتی درصورت بازگشت آمریکا به برجام را منتفی تلقی می نماید. چند روز بعد دوباره سخنگوی دولت امکان مذاکره با هر شخصی را تکرار و تاکید می نماید رئیس جمهور بر سر حرفش هست. به فاصله 24 ساعت دوباره روحانی پشت تریبون مجلس حاضر می گردد و اعلام می نماید ما هیچ تصمیمی برای مذاکره دوجانبه با آمریکا نداریم و نداشتیم و انگار این رویه سینوسی قرار است همچنان ادامه داشته باشد. در این میان حامیان رسانه ای دولت کوشش دارند درهم ریختگی مورد اشاره را به فقدان صدای واحد در دولت آمریکا نسبت دهند و ماجرا را این طور سرهم بندی نمایند که جان بولتن و تندروها، پمپئو و رفقای میانه رو و ترامپ و طیف عملگرا، روحانی را با سه آمریکای متفاوت روبرو نموده اند و او نمی داند با کدام یک از آنها باید سخن بگوید و نمی تواند با ترامپ که هر روز به لباس یکی از مشاورانش درمی آید، اعتماد کند.

انسداد دیپلماسی رمانتیک

ریشه ماجرا اما به نظر می رسد جای دیگری است. سرگیجه این روزها و کوشش برای فرار از مسئولیت وضع موجود بیش از هرچیز از آنجا آب می خورد که دولت نه می تواند تابلوی مقاومت فعال به دست گرفته و به رغم علم به ثمرات ملموس آن در کوتاه مدت، دیپلماسی واقع گرا را برگزیند و نه می تواند دوباره روی وعده درمانی برای دیپلماسی رمانتیک حساب کند. دیپلماسی رمانتیک حالا نوعی انسداد را برای حاملانش به ارمغان آورده است. طبیعی است در شرایطی که ظرفیت مانور سیاسی و اجتماعی بر سر مذاکره یک بار در برجام سوخت شده، امکان بهره گیری مجدد از آن وجود ندارد و کشاندن مجدد جامعه به دنبال وعده هایی که حالا دیگر منتهی الیه شان برای افکارعمومی روشن شده عملا امکان پذیر نیست. مذاکره برای مذاکره دیگر قابلیت توجیه اجتماعی ندارد و زبان حاملان این استراتژی هم از بیان این واقعیت الکن است. قرار دریافت در پوزیشن دیپلماسی واقع گرا هم احتمالا به مذاق حامیان سیاسی چندان خوش نخواهد آمد و کار را برای دو سال باقی مانده سخت خواهد نمود. به نظر می رسد همین واقعیت است که دولت را به دریافت امتیازی ولو محدود برای فیصله دادن به ماجرا و خروج هرچند موقت از این وضعیت قانع نموده است. صحبت های دیروز روحانی در مجلس مبنی بر اینکه اگر اروپا بتواند به بخشی از تعهدات مهم خود عمل کند، ما نیز در کاهش تعهدات خود تجدیدنظر خواهیم کرد را باید در همین چارچوب تفسیر کرد. برداشتن گام سوم با هر ترتیبی و به هر کیفیتی اما یک واقعیت را بیش از همواره اثبات می نماید. حاصل سیاست ورزی رمانتیک و امید به مذاکره این بود که اروپا حتی تا زمان برداشتن گام سوم ایران هم حاضر به همکاری و عمل به تعهداتش نشد.

منبع : فرهیختگان

بازگشت به صفحه رسانه ها