کرونا چه کسانی را پولدار کرد؟ - پرسینا بلاگ

مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی چند ماه پیش در گزارشی به تاثیر همه گیری کرونا بر شرایط کلان اقتصاد ایران پرداخته و برآورد نموده بود ایران تا سرانجام سال 1399 با تبعات اقتصادی این ویروس دست و پنجه نرم خواهد نمود و مهم تر اینکه کرونا، بین 2 میلیون و 800 هزار تا 6 میلیون و 400 هزار نفر از ایرانی ها را از کار بیکار خواهد نمود.

کرونا با اقتصاد ایران چه کرد؟

برای اینکه بدانیم این آمار ها چقدر تکان دهنده هستند، کافی است در نظر بگیریم که تعداد کل شاغلان در بازار کار ایران حدود 25 میلیون نفر است. به عبارت دیگر، اگر سناریوی بدبینانه مرکز پژوهش های مجلس محقق گردد، تا سرانجام سال جاری حدود 25 درصد از شاغلان ایرانی (یک نفر از هر چهار نفر) شغل خود را از دست خواهند داد.

از آن سو، سازمان برنامه و بودجه هم چندی پیش گزارشی در خصوص شرایط بازار سرمایه و نیز کسب و کار های ایرانی در دوره همه گیری کرونا منتشر نموده که نشان می دهد تشکیل سرمایه ثابت در اقتصاد ایران، به دلیل فشار تحریم ها و نیز شرایط کرونایی، سبب شده ظرفیت فراوری بالقوه اقتصاد ایران کاهش پیدا کند و برای رسیدن به سطح رفاه سال 1390، سال ها زمان احتیاج باشد.

بر اساس این گزارش، با وجود کوچک شدن اقتصاد ایران در سال های 1397 و 1398، پیش بینی می شد بدون کرونا، اقتصاد کشور در سال 1399 رشد مثبت غیرنفتی، هرچند اندک را ثبت کند. ولی شیوع کرونا از انتهای سال 1398 و تداوم آن در سال 1399، اقتصاد ایران را در شرایط رکود همراه با نااطمینانی قرار داده که احتمالاً سال ها ادامه داشته باشد.

این شرایط، کسب و کار ها در بعضی حوزه ها را با رکود جدی روبرو نموده و حتی بعضی کشور ها و اقتصاد ها را با مسائل بنیادی تری رو به رو نموده است. نتایج آنالیز های بیزینس اینسایدر نشان می دهد که به دلیل همه گیری ویروس کووید-19، در ماه های آینده جمعیت بیکارشدگان در حوزه های مختلف مرتبط با گردشگری در دنیا، به حدود 75 درصد از شاغلان این حوزه در زمان قبل از کرونا خواهد رسید. این در حالی است که همین حالا هم یک سوم نیروی کار گردشگری در دنیا، یعنی حدود 100 میلیون نفر، مشاغل خود را از دست داده اند. گزارش های مشابهی هم از تعطیلی حدود 70 درصد از کافه ها و رستوران ها در شهر هایی مانند تهران منتشر شده است.

موسسه های آموزشی، همچون آن دسته از موسسات آموزش زبان که مبتنی بر حضور فیزیکی افراد بودند نیز به شدت دچار بحران شده اند و بسیاری از آن ها به دلیل تعطیلی ناشی از کرونا و عدم تمایل هنرجویان به حضور در کلاس ها، ورشکست شده اند. این در حالی است که حتی آمار ثبت نام نمایندگان در دانشگاه ها هم کاهشی محسوس را تجربه نموده و زمزمه های بروز بحران اقتصادی در دانشگاه آزاد هم به گوش می رسد.

وضع چه کسانی در دوره کرونا بهتر شد؟

با این همه، همین تصویر سیاه اقتصاد کشور برای بسیاری از شهفرایندان و کسب و کارها، برای بعضی دیگر به رنگی متفاوت بوده است. آنالیز ها نشان می دهند دقیقاً در دورانی که بسیاری از کسب و کار های ایرانی با بحران های جدی روبرو شده اند، کسب و کار های دیگری حتی افزایش سود آوری را تجربه نموده اند. اما این کسب و کار ها دقیقاً در چه حوزه هایی فعالیت می نمایند و یا اینکه شیوه کسب و کار آن ها با شیوه کسب و کار های زیان دیده چه تفاوتی دارد؟

نخستین ویژگی کسب و کار های پیروز در دوره بروز همه گیری، چه در ایران و چه در دنیا، آنلاین بودن آن ها است. کسب وکار های آنلاین، همچون فروشگاه های آنلاین، پلتفرم های آموزش مجازی، استارتاپ های ورزش در منزل، پزشکی از راه دور، تحویل مرسولات و بسته ها و نیز استارتاپ های حوزه فین تک (جابجایی اقتصادی)، از جمله حوزه هایی بوده اند که شیوع کرونا موجب رشد آن ها شده است.

در همین رابطه، آن دسته از کسب و کار هایی که پیروز به سازگاری سریع با شرایط جدید شدند هم جلوی ضرر و زیان خود را دریافتد و نوع تازه ای از فعالیت را تجربه کردند. مهم ترین رخداد در این زمینه، با پدیده دورکاری تجربه شد. بر این اساس، در حالی که بسیاری از شرکت ها همچنان بر حضور فیزیکی کارمندان اصرار دارند، شرکت های پیروز تر تقریباً تمام فرصت های شغلی خود را با دورکاری حفظ نموده اند و این ممکن است به الگویی برای سال های پس از کرونا هم بدل گردد.

در آمریکا، شرکت های اپل و توئیتر، خیلی زود اعلام کردند که سیاست دورکاری دائمی را در دستور کار قرار می دهند و در ایران هم بعضی استارتاپ های عظیم و پیشرو همین راستا را دنبال کردند. به این ترتیب، مشاغلی همچون فراوری محتوای آنلاین برای فضای مجازی نه تنها با رکود شغلی روبرو نشدند، که به دلیل افزایش فرصت شهفرایندان برای رجوع به فضای اینترنت به دلیلی خانه نشینی اجباری، شاهد رشد هم بودند.

از فراوری ماسک در فرهنگسراها، تا جهش در سود شرکت های داروسازی

با این همه، این تنها کسب و کار های ذاتاً مجازی نیستند که در دوران همه گیری شاهد بهبود شرایط بودند، بلکه شرایط جدید اقتصاد و جامعه ایرانی در این دوره، موجب شکل گیری فضا های تازه ای هم شد. این روزها، دکه های فروش ماسک و الکل تقریباً در جای جای شهر های عظیم ایران خودنمایی می نمایند و اقتصاد عظیمی حول محور مبارزه با کرونا شکل گرفته است.

سامانت سوبرامانیان، چند ماه پیش در نشریه انگلیسی گاردین، مقاله ای مفصل در خصوص تبدیل شدن ماسک به خواستنی ترین کالای دنیا نوشت. نویسنده در آنجا اشاره نموده بود که تا پیش از بروز همه گیری، حدود 85 درصد از تمامی ماسک های بهداشتی دنیا در چین فراوری می شد، اما این شرایط پس از سر برآوردن کرونا تغییر کرد و تقریباً تمام کشور ها دست به کار فراوری ماسک شدند، تا آنجا که برای ماسک های با کیفیت تر، حتی یک بازار سیاه بین المللی شکل گرفت. سوبرامانیان حتی به یک شرکت فناوریِ پرداخت اقتصادی در هنگ کنگ هم اشاره نموده بود که پس از آغاز همه گیری، حوزه کاری خود را به فراوری ماسک و تجارت آن در دنیا تغییر داد.

در ایران هم نمونه مشابه کم نبوده است: از شکل دریافت کارگاه های فراوری ماسک در خیاطی ها، تا فراوری ماسک های پارچه ای در فضا های عمومی فرهنگسرا ها و توسط بانوان خانه دار یا سرپرست خانوار. این در حالی است که این روزها، خیریه های اهدای ماسک به احتیاجمندان هم در بعضی ایستگاه های مترو در تهران به چشم می خورند.

فراوری الکل جهت ضدعفونی کردن سطوح هم کسب و کار دیگری است که شاید اکنون از نظر رونق رقیبی نداشته باشد. آنالیز ها نشان می دهند که اکنون بعضی فراورینمایندگان در این حوزه به شکل شبانه روزی و سه شیفت در حال کار هستند و این در حالی است که تقاضا، اگر بیش از عرضه نباشد، کمتر هم نیست.

مهدی صادقی نیارکی، سرپرست وقت معاونت امور صنایع وزارت صنعت، معدن و تجارت، در فروردین ماه سال جاری با اشاره به اوج گیری فراوری اتانول (جهت ضد عفونی سطوح) با بروز همه گیری گفته بود: پیش از شیوع کرونا، میزان فراوری روزانه اتانول 170 هزار لیتر، با برآورد فراوری سالیانه حدود 59 میلیون لیتر بوده است. او ادامه داده بود: آنالیز فرایند فراوری اتانول در بازه زمانی ابتدای اسفند ماه (آغاز شیوع کرونا در کشور) تا سیزدهم فروردین ماه، حاکی از فراوری بیش از 9 میلیون لیتر از این محصول است.

شرکت های داروسازی هم در این مدت شاهد افزایش چشم گیر فراوری بوده اند و این، شامل احتیاج های دارویی مبتلایان به کووید-19 هم می گردد. فراوری مواد ضدعفونی نماینده، ویتامین ها و مکمل ها، دارو های حمایت نماینده از افراد با بیماری های زمینه ای مانند بیماری های کلیوی، قندی و عروقی، آنتی ویروس ها، سرم ها و نظایر آنها، محصولاتی هستند که همزمان با همه گیری کرونا، سودآوری داروسازان را افزایش داده اند.

از دلالی خودرو، تا بورس بازی و شاخ بازی در اینستاگرام

از آن سو، اما بعضی دیگر هم بوده اند که طی این مدت، از آب گل آلود کرونا و تحریم ماهی گرفته اند. شوک ناشی از همزمانی کرونا و تحریم، بخش حقیقی اقتصاد ایران را تحت فشار قرار داده و این موضوع به نوبه خود به افزایش نرخ تورم ختم شده و این در حالی است که تجربه نشان می دهد که هرجا تورم باشد، دلالی و واسطه گری هم پدیدار می گردد.

در این مورد، آنالیز های متعدد نشان می دهند که به دلیل فاصله میان نرخ مصوب خودرو و قیمت حاشیه بازار، طی چند ماه گذشته حدود 100 هزار میلیارد تومان رانت توزیع شده که به جیب کسانی رفته که خودرو را با نرخ مصوب از کارخانه خریده اند و به نرخ آزاد در بازار فروخته اند. به عبارت ساده تر، دولت از جیب همه شهفرایندان، حدود 100 هزار میلیارد تومان رانت به جیب عده ای خاص واریز نموده است.

بازار سرمایه ایران هم بازار دیگری بود که طی این مدت به شدت مورد توجه بود و دست کم بخشی از سرمایه گذاران را به سود های آنچنانی رساند. داد های آماری نشان می دهند که از ابتدای سال 1399 تا 19 مردادماه همین سال، یعنی زمانی که شاخص کل به اوج تاریخی خود رسید، حدود 95 هزار میلیارد تومان از سرمایه های خُرد مردم وارد بورس شد و به این ترتیب، یکی از عظیم ترین موارد راهنمایی نقدینگی در تاریخ اقتصاد کشور هم رقم خورد. اگر بازدهی متوسط سرمایه گذاری در بورس را طی همین مدت حدود 50 درصد در نظر بگیریم (که در واقع بسیار بالاتر هم بوده است)، این یعنی طی 5 ماه نخست سال جاری و تا پیش از آغاز فاز اصلاحی در بورس تهران، حدود 47 هزار میلیارد تومان سود نصیب سرمایه گذاران در بورس شده است.

از همه این ها گذشته، شاخ های اینستاگرامی هم بخش دیگری از شهفرایندان ایرانی هستند که نه تنها در دوره همه گیری کرونا، که از مدت ها پیش از آغاز این شرایط به درآمد های بالا دست پیدا نموده اند. بروز این پدیده که هنوز در خصوص آن پژوهش های گسترده اقتصادی و جامعه شناختی صورت نگرفته، نوید یک حوزه جدید اقتصادی را می دهد که می تواند فعالان خود را به درآمد های بالا برساند.

میزان دقیق درآمد شاخ های اینستاگرامی تعیین نیست و بسته به مورد متفاوت است، اما جست و جویی ساده در خصوص ارقامی که برای تبلیغات در اینستاگرام مطرح می گردد، می تواند محکی برای تخمین درآمد این افراد به دست بدهد. بر این اساس، بعضی فعالان تبلیغات اینستاگرامی، برای هر ثانیه استوری حدود 300 هزار تومان دریافت می نمایند و به این ترتیب، یک استوری 15 ثانیه ای حدود 5 میلیون تومان برای آن ها درآمد خواهد داشت.

از آن سو، چهره های معروف تری هم هستند که تعداد دنبال نمایندگان آن ها در مقیاس چندصد هزار یا میلیون است و گفته می گردد که درآمد های ماهانه چندصد میلیونی و حتی چند میلیاردی، تنها به وسیله انتشار تبلیغات در محیط شبکه های اجتماعی به دست می آورد. ظاهراً کرونا و تشدید وجوه آنلاین زندگی، حتی تلقی ما از درآمدزایی و کسب و کار را هم برای همواره تغییر داده است.

پریها: پریها | اخبار، سرگرمی، ورزش، فال، پزشکی، سینما