جزیره مارها، برزیل (Ilha da Queimada Grande) جایی که برای گردشگران ممنوع است! - پرسینا بلاگ

برای دریافت مشاوره و خدمات تخصصی گردشگری و سفر به سراسر دنیا با مجری مستقیم تورهای مسافرتی و گردشگری همراه باشید.

موقعیت جغرافیایی و اکوسیستم جزیره

ایلا دا کیمادا گرانده در اقیانوس اطلس، در فاصله تقریبی 33 کیلومتری از سواحل ایالت سائوپائولو برزیل قرار دارد. این جزیره مساحتی حدود 43 هکتار (0.43 کیلومتر مربع) دارد و بلندترین نقطه آن در ارتفاع 206 متری از سطح دریا واقع شده است.

• تاریخچه نام‌گذاری: نام پرتغالی آن به معنای «جزیره بزرگ سوخته» است. این نام به تلاش‌های تاریخی، احتمالاً در دوران استعمار پرتغال، برای سوزاندن پوشش گیاهی جزیره به منظور ایجاد مزارع موز اشاره دارد. این تلاش‌ها به دلیل شرایط دشوار و جمعیت انبوه مارها با شکست مواجه شد و منجر به جنگل‌زدایی و تبدیل بخش‌هایی از جزیره به صخره‌های بایر و علفزار شد.
• توپوگرافی و آب و هوا: توپوگرافی جزیره متنوع است و شامل صخره‌های عریان، علفزارها و بقایای جنگل‌های بارانی می‌شود. این جزیره دارای آب و هوای معتدل است و میانگین دمای آن از حدود 18 درجه سانتی‌گراد در ماه اوت تا 27 درجه سانتی‌گراد در ماه مارس متغیر است.
• حیات وحش متنوع: این اکوسیستم ایزوله، علاوه بر افعی سرنیزه‌ای طلایی، زیستگاه گونه‌های دیگری نیز هست :
  • خزندگان: گونه‌ای از مار غیرسمی به نام Dipsas albifrons و گونه‌هایی از مارمولک‌ها مانند Colobodactylus taunayi و Mabuya macrorhyncha در این جزیره شناسایی شده‌اند.
  • دوزیستان و بی‌مهرگان: قورباغه‌ها، حشرات و هزارپایان (مانند گونه Otostigmus scabricauda) بخش مهمی از زنجیره غذایی جزیره را تشکیل می‌دهند.
  • پرندگان: بیش از 41 گونه پرنده در جزیره ثبت شده که بسیاری از آن‌ها مهاجر هستند و از جزیره به عنوان استراحتگاه استفاده می‌کنند.

ساکن اصلی: افعی سرنیزه‌ای طلایی (Bothrops insularis)

شهرت اصلی این جزیره به دلیل وجود گونه‌ای منحصربه‌فرد و به شدت در معرض انقراض از مارها به نام افعی سرنیزه‌ای طلایی (Bothrops insularis) است. این مار که در فهرست قرمز IUCN به عنوان گونه‌ای در معرض انقراض شدید (Critically Endangered) طبقه‌بندی شده، تنها در همین جزیره یافت می‌شود و یک گونه بومی (اندمیک) محسوب می‌گردد.

• مشخصات ظاهری: این افعی نام خود را از رنگ زرد مایل به قهوه‌ای بدنش و شکل سر نیزه‌ای خود گرفته است. طول میانگین آن حدود 70 سانتی‌متر است، اما نمونه‌هایی تا 118 سانتی‌متر نیز ثبت شده‌اند.
• سم فوق‌العاده قوی: زهر این مار یکی از کشنده‌ترین سموم در میان تمام مارهاست و تخمین زده می‌شود که 3 تا 5 برابر قوی‌تر از زهر خویشاوندانش در خشکی اصلی (Bothrops jararaca) باشد. این زهر به سرعت باعث نکروز (مرگ بافت)، نارسایی کلیه، خونریزی داخلی و مغزی می‌شود و می‌تواند گوشت انسان را در محل گزش ذوب کند.

رژیم غذایی و رفتار شکاری تخصصی

انزوای 11,000 ساله و نبود شکارچیان زمینی، این افعی را به یک شکارچی بسیار تخصصی تبدیل کرده است.

• تغییر رژیم غذایی با سن: رژیم غذایی این مارها با افزایش سن تغییر می‌کند. مارهای جوان عمدتاً از بی‌مهرگانی مانند هزارپایان و مهره‌داران کوچک مانند قورباغه‌ها و مارمولک‌ها تغذیه می‌کنند. در مقابل، رژیم غذایی مارهای بالغ تقریباً به طور انحصاری به پرندگان وابسته است.
• طعمه‌های اصلی: تحقیقات نشان داده که دو گونه پرنده مهاجر طعمه‌های اصلی این افعی‌ها هستند: سهره‌خوار شیلیایی (Elaenia chilensis) و توکای پازرد (Turdus flavipes). جالب آنکه یک گونه پرنده بومی جزیره به نام Troglodytes musculus (الیکایی خانگی جنوبی)، با وجود فراوانی، به ندرت شکار می‌شود و به نظر می‌رسد روش‌هایی برای فرار از این شکارچی آموخته است.
• همنوع‌خواری: گزارش‌هایی از همنوع‌خواری (Cannibalism) و شکار مارهای دیگر (Ophiophagy) در میان این گونه وجود دارد که احتمالاً یک استراتژی بقا در محیطی با منابع غذایی محدود است.
• روش شکار: این افعی یک شکارچی درخت‌زی و کمین‌گر است. قدرت بالای زهر این مار یک سازگاری تکاملی برای شکار پرندگان است؛ زهر باید آنقدر سریع عمل کند که پرنده قبل از پرواز از پای درآید. برخلاف بسیاری از افعی‌ها که طعمه را پس از نیش زدن رها می‌کنند، افعی سرنیزه‌ای طلایی طعمه را محکم در دهان خود نگه می‌دارد تا از فرار آن جلوگیری کند.

تراکم جمعیت مارها

افسانه‌های محلی ادعا می‌کنند که در هر متر مربع از این جزیره بین یک تا پنج مار وجود دارد. با این حال، مطالعات علمی این ادعا را اغراق‌آمیز می‌دانند. برآوردهای جدیدتر جمعیت کل افعی‌های سرنیزه‌ای طلایی در جزیره را بین 2,000 تا 4,000 عدد تخمین می‌زنند که تقریباً به طور کامل در منطقه جنگلی جزیره متمرکز شده‌اند. با این وجود، این تراکم همچنان جزیره را به یکی از پرتراکم‌ترین مناطق جهان از نظر مارهای سمی تبدیل کرده است.

تاریخچه و افسانه‌های جزیره

شکل‌گیری طبیعی جزیره

حدود 11,000 سال پیش، با پایان آخرین عصر یخبندان و بالا آمدن سطح آب دریاها، این جزیره از خشکی اصلی برزیل جدا شد. این جدایی جغرافیایی باعث به دام افتادن جمعیت مارها در جزیره و تکامل آن‌ها در انزوا شد. در غیاب شکارچیان زمینی و با تکیه بر پرندگان مهاجر به عنوان منبع اصلی غذا، این مارها تکامل یافتند و جمعیتشان افزایش یافت.

افسانه گنج دزدان دریایی

یکی از رایج‌ترین افسانه‌ها ادعا می‌کند که دزدان دریایی گنجینه خود را در این جزیره پنهان کرده و برای محافظت از آن، مارهای سمی را به آنجا آوردند. این داستان از نظر علمی و تاریخی کاملاً رد شده است.

سرنوشت تراژیک آخرین نگهبان فانوس دریایی

شاید معروف‌ترین افسانه جزیره، داستان غم‌انگیز آخرین نگهبان فانوس دریایی و خانواده‌اش باشد. فانوس دریایی جزیره در سال 1909 ساخته شد و تا اوایل دهه 1920 به صورت دستی اداره می‌شد. مشهورترین روایت می‌گوید که یک شب، تعدادی از افعی‌ها از طریق یک پنجره باز وارد خانه شده و به نگهبان و خانواده‌اش حمله کردند. خانواده وحشت‌زده برای فرار تلاش کردند، اما در مسیر توسط مارهای بیشتری گزیده شده و همگی جان باختند. به دنبال این رویداد، نیروی دریایی برزیل فانوس دریایی را خودکار کرد.

خطرات، حفاظت و دلایل ممنوعیت ورود

دولت برزیل از دهه 1920 ورود عموم مردم به این جزیره را به شدت ممنوع کرده است. این ممنوعیت هم برای حفاظت از جان انسان‌ها و هم برای محافظت از گونه ارزشمند افعی سرنیزه‌ای طلایی ضروری است.

• تهدیدهای اصلی بقا: بزرگترین تهدید برای این گونه، شکار غیرقانونی و قاچاق زیستی (Biopiracy) است. به دلیل کمیاب بودن و خواص بالقوه دارویی زهر، این مار با قیمتی بسیار بالا در بازار سیاه به فروش می‌رسد. تخریب زیستگاه ناشی از آتش‌سوزی‌ها نیز تهدیدی جدی محسوب می‌شود.
• تلاش‌های حفاظتی: موسسه چیکو مندز برای حفاظت از تنوع زیستی (ICMBio) مسئولیت مدیریت جزیره را بر عهده دارد. این جزیره به عنوان یک "منطقه با اهمیت زیست‌محیطی" (ARIE) تعیین شده و ورود به آن تنها برای محققان دارای مجوز ویژه و نیروی دریایی امکان‌پذیر است.

اهمیت علمی و پزشکی: گنجینه‌ای از مولکول‌های زیست‌فعال

علیرغم خطرات، ایلا دا کیمادا گرانده یک آزمایشگاه طبیعی ارزشمند برای مطالعات تکاملی و منبعی بی‌نظیر برای کشف داروهای جدید است. زهر افعی سرنیزه‌ای طلایی یک کوکتل بیوشیمیایی بسیار قوی و سریع‌الاثر است که پتانسیل درمانی فوق‌العاده‌ای دارد.

• موسسات تحقیقاتی پیشرو: انستیتو بوتانتان (Butantan Institute) در سائوپائولو، نقشی محوری در مطالعه و حفاظت از این گونه ایفا می‌کند.
• ترکیبات بیوشیمیایی زهر: تحقیقات نشان داده که زهر این مار حاوی ترکیبات پیچیده‌ای مانند پپتیدهای تقویت‌کننده برادی‌کینین (BPPs)، دیس‌اینتگرین‌ها (مانند اینسولارین)، لکتین‌ها و آنزیم‌های مخرب است.
• کاربردهای درمانی بالقوه: مولکول‌های موجود در زهر این افعی برای درمان بیماری‌های مختلفی در حال بررسی هستند:
  • بیماری‌های قلبی-عروقی: پپتیدهای این زهر الهام‌بخش ساخت داروی معروف فشار خون کاپتوپریل بوده و پتانسیل تولید داروهای ضد لخته خون (ضد ترومبوز) برای پیشگیری از سکته قلبی و مغزی را دارند.
  • درمان سرطان: دیس‌اینتگرین‌ها مانند اینسولارین می‌توانند از رشد، گسترش و خون‌رسانی به تومورهای سرطانی جلوگیری کنند و پتانسیل ضد سرطانی قابل توجهی از خود نشان داده‌اند.

خلاصه

ایلا دا کیمادا گرانده که به جزیره مارها مشهور است، در 33 کیلومتری سواحل سائوپائولو برزیل قرار دارد. این جزیره به دلیل میزبانی از جمعیت متراکمی از افعی سرنیزه‌ای طلایی، یکی از سمی‌ترین مارهای جهان، به عنوان یکی از خطرناک‌ترین مکان‌های روی زمین شناخته می‌شود. این مار که گونه‌ای بومی و در معرض انقراض شدید است، حدود 11,000 سال پیش به دلیل جدا شدن جزیره از خشکی در انزوا تکامل یافت.

اکوسیستم جزیره علاوه بر افعی طلایی، شامل گونه‌های دیگری از مارها، مارمولک‌ها، قورباغه‌ها و بیش از 41 گونه پرنده است. افعی طلایی یک شکارچی تخصصی است؛ مارهای جوان از هزارپا و قورباغه تغذیه می‌کنند، در حالی که مارهای بالغ عمدتاً دو گونه پرنده مهاجر خاص را شکار می‌کنند. زهر بسیار قوی آن برای از پای درآوردن سریع پرندگان تکامل یافته و این مار برخلاف سایر افعی‌ها، طعمه را پس از گزش در دهان خود نگه می‌دارد.

افسانه‌هایی مانند مرگ تراژیک آخرین نگهبان فانوس دریایی به شهرت این جزیره افزوده‌اند. بزرگترین تهدید برای بقای این گونه، شکار غیرقانونی به دلیل ارزش بالای زهر آن است. به همین دلیل، ورود به جزیره ممنوع بوده و توسط موسسه چیکو مندز (ICMBio) محافظت می‌شود.

با وجود خطرات، زهر این افعی منبعی ارزشمند برای تحقیقات پزشکی است. انستیتو بوتانتان پیشرو در این تحقیقات است و مولکول‌های موجود در زهر مانند اینسولارین پتانسیل بالایی برای تولید داروهای ضد سرطان، ضد لخته خون و کنترل فشار خون دارند.