دره پروانه ها (Petaloudes)، رودس، یونان: راهنمای جامع یک پناهگاه طبیعی اروپایی - پرسینا بلاگ

برای دریافت مشاوره و خدمات تخصصی گردشگری و سفر به سراسر دنیا با مجری مستقیم تورهای مسافرتی و گردشگری همراه باشید.

موقعیت جغرافیایی و دسترسی

دره پروانه‌ها در بخش غربی جزیره رودس، در فاصله حدود 23 تا 27 کیلومتری شهر رودس و تنها 10 کیلومتر از فرودگاه بین‌المللی آن واقع شده است . این مکان در نزدیکی روستای تئولوگوس (Theologos) قرار دارد و دسترسی به آن از طریق خودروی شخصی، تاکسی و اتوبوس‌های عمومی امکان‌پذیر است .

راهنمای بازدید: ساعات کاری، بلیط و حمل و نقل

برنامه‌ریزی دقیق برای بازدید از این پارک طبیعی ضروری است، زیرا ساعات کار و قیمت‌ها در فصول مختلف، متفاوت است.

ساعات کاری و قیمت بلیط

پارک از اوایل نوامبر تا اواسط آوریل برای بازیابی طبیعی محیط، تعطیل است .

• فصل کم‌بازدید (Low Season):

  • تاریخ: از 12 آوریل تا 13 ژوئن و از 1 اکتبر تا 31 اکتبر .
  • ساعات کاری: 08:30 صبح تا 16:30 بعدازظهر . (برخی منابع ساعات 8:00 تا 18:00 را نیز ذکر کرده‌اند ).
  • قیمت بلیط بزرگسالان: 3 یورو .

• فصل پربازدید (High Season):

  • تاریخ: از 14 ژوئن تا 30 سپتامبر . این دوره اوج حضور شاپرک‌هاست .
  • ساعات کاری: 08:00 صبح تا 18:00 بعدازظهر .
  • قیمت بلیط بزرگسالان: 6 یورو .

• سایر موارد:

  • کودکان: ورود برای کودکان زیر 12 سال در تمام فصول رایگان است .
  • گروه‌ها: برای گروه‌های توریستی و دانش‌آموزی تخفیف در نظر گرفته شده است که نیاز به هماهنگی قبلی با مدیریت پارک دارد .
  • موزه: بازدید از موزه تاریخ طبیعی که در ورودی قرار دارد، هزینه جداگانه‌ای ندارد و در قیمت بلیط ورودی گنجانده شده است .

حمل و نقل عمومی از شهر رودس

استفاده از اتوبوس عمومی گزینه‌ای مقرون‌به‌صرفه برای رسیدن به دره است.

• شرکت اتوبوسرانی: خدمات توسط شرکت DES RODA ارائه می‌شود .
• شماره خط: اتوبوس خط 20 از شهر رودس به سمت دره پروانه‌ها حرکت می‌کند .
• برنامه زمانی: این سرویس معمولاً فقط از ماه مه تا سپتامبر فعال است و دو بار در روز (صبح‌ها) حرکت دارد . ساعات حرکت معمولاً حدود 09:45 و 11:45 است و یک اتوبوس برای بازگشت در بعدازظهر (حدود ساعت 15:00) وجود دارد .
• هزینه و مدت زمان: هزینه بلیط یک‌طرفه بین 5.20 تا 6 یورو است و سفر تقریباً 45 دقیقه طول می‌کشد .

تاریخچه، فرهنگ و توسعه دره

از انزوای عثمانی تا کشف ایتالیایی

پیش از آنکه دره پروانه‌ها به یک مقصد توریستی مشهور تبدیل شود، منطقه‌ای بکر و صعب‌العبور بود . در دوران امپراتوری عثمانی، پوشش گیاهی آن به قدری متراکم بود که عبور از آن تقریباً غیرممکن به نظر می‌رسید و تنها هیزم‌شکنان برای تولید زغال به آن رفت‌وآمد می‌کردند . برخلاف بسیاری از مکان‌های باستانی رودس، هیچ اسطوره یا افسانه کهن یونانی در مورد خود دره یا شاپرک‌های آن ثبت نشده است .

فرآیند تبدیل این دره به یک پارک سازمان‌یافته در دوران سلطه ایتالیا بر جزایر دودکانیس (1912-1943) آغاز شد . در سال 1928، یک شرکت ایتالیایی پروژه‌هایی را برای ایجاد مسیرهای پیاده‌روی، پله‌ها و پل‌های چوبی آغاز کرد تا دسترسی به دره را تسهیل کند . در همین دوران، یک پروفسور ایتالیایی به نام «آلساندرو گیگی» (Alessandro Ghigi) این پدیده طبیعی را مورد توجه علمی قرار داد . اگرچه برخی معتقد بودند ایتالیایی‌ها شاپرک‌ها را در دهه 1930 به این دره معرفی کردند، اما ساکنان محلی این ادعا را رد کرده و تأکید دارند که شاپرک‌ها از دیرباز در آنجا حضور داشته‌اند و ایتالیایی‌ها تنها آن را برای بازدید عموم «کشف» و آماده‌سازی کردند . گردشگری در این منطقه پس از سال 1957 شهرت جهانی یافت .

ریشه نام رودخانه پلکانوس (Pelekanos)

نام رودخانه‌ای که در این دره جریان دارد، ریشه در اساطیر باستانی ندارد، بلکه از یک داستان محلی تراژیک نشأت می‌گیرد . بر اساس روایات، نام اصلی دره، پلکانوس بوده است . این نام از برده‌ای به نام «پلکانوس» گرفته شده که در سال 1728 میلادی، به خاطر یک عشق نافرجام، در این دره به زندگی خود پایان داد . بعدها با شهرت یافتن پدیده شاپرک‌ها، نام دره به «دره پروانه‌ها» تغییر کرد، اما رودخانه نام تاریخی خود را حفظ نمود .

پدیده علمی شاپرک‌ها: تابستان‌گذرانی و جذب شیمیایی

آنچه این دره را منحصر به فرد می‌کند، حضور انبوه گونه‌ای خاص از شاپرک شب‌زی به نام "جرسی تایگر" (Jersey Tiger Moth) با نام علمی Panaxia quadripunctaria است . این شاپرک‌ها برای تولید مثل به این دره نمی‌آیند، بلکه برای گذراندن دوره استراحت تابستانی یا «تابستان‌گذرانی» (Aestivation) در آن گرد هم می‌آیند .

چرا این دره؟ راز رایحه درختان شیرین‌ژد

1. رطوبت و خنکی: وجود رودخانه "پلکانوس"، آبشارها و برکه‌های کوچک، محیطی خنک و مرطوب را حتی در گرم‌ترین روزهای تابستان فراهم می‌کند که برای بقای شاپرک‌ها حیاتی است .
2. درختان نادر شیرین‌ژد و صمغ معطرشان: در سراسر دره، یکی از تنها جنگل‌های طبیعی درختان "شیرین‌ژد شرقی" (Liquidambar orientalis) در اروپا می‌روید . این درخت که در یونان "Zitia" نامیده می‌شود، یک گونه بازمانده از دوره سوم زمین‌شناسی (Tertiary relict) است . صمغ معطر این درختان به نام «استوراکس» (Storax)، رایحه‌ای پیچیده در فضا پخش می‌کند که عامل اصلی جذب شاپرک‌هاست . تحلیل‌های شیمیایی نشان داده که این صمغ ترکیبی از مواد زیر است:
   • استورزین (Storesin): یک رزین الکلی (33 تا 50 درصد) .
   • اسید سینامیک (Cinnamic acid): (5 تا 15 درصد) .
   • سینامیل سینامات (Cinnamyl cinnamate): که با نام «استیراسین» نیز شناخته می‌شود (5 تا 15 درصد) .
   • فنیل پروپیل سینامات (Phenylpropyl cinnamate): (حدود 10 درصد) .
   • مقادیر کمتری از استایرن (Styrene)، اتیل سینامات، بنزیل سینامات و وانیلین .

چرخه زندگی آسیب‌پذیر

• پاییز تا بهار (لارو و شفیره): این گونه به شکل کرم پیله‌ساز (لارو) در بیشه‌زارهای مدیترانه‌ای زندگی کرده و در ماه می به شفیره تبدیل می‌شود .
• تابستان (شاپرک کامل و تابستان‌گذرانی): از اواخر ماه می، شاپرک‌های کامل که عمدتاً شب‌ها پرواز می‌کنند، با دنبال کردن مسیرهای مرطوب و رایحه استوراکس به این دره پناه می‌آورند . نکته حیاتی این است که شاپرک‌ها در این مرحله فاقد دستگاه گوارش کاربردی هستند و تنها با اتکا به انرژی ذخیره‌شده از دوران لاروی خود زنده می‌مانند .
• پایان تابستان (جفت‌گیری): در اواخر آگوست و سپتامبر، با استفاده از آخرین انرژی باقی‌مانده، جفت‌گیری صورت می‌گیرد . سپس شاپرک‌های ماده، دره را ترک کرده تا تخم‌ریزی کنند و پس از آن می‌میرند .

مسیر پیاده‌روی و قوانین حیاتی بازدید

ویژگی‌های مسیر

یک مسیر پیاده‌روی زیبا به طول تقریبی 1 کیلومتر در امتداد رودخانه "پلکانوس" ساخته شده است . این مسیر شامل راه‌های سنگی، پله‌ها و پل‌های چوبی است که از روی برکه‌ها و آبشارهای کوچک عبور می‌کند . مسیر به طور کلی یک "پیاده‌روی آسان" محسوب می‌شود، اما به دلیل وجود پله‌ها و سطوح ناهموار، برای کاربران ویلچر مناسب نیست . پوشیدن کفش راحت اکیداً توصیه می‌شود .

قوانین کلیدی برای حفاظت از شاپرک‌ها

فشار ناشی از گردشگری تهدید اصلی برای بقای شاپرک‌هاست . ایجاد سر و صدا (مانند سوت زدن یا کف زدن) امواج فراصوتی شبیه به صدای شکارچیان طبیعی آن‌ها (خفاش‌ها) تولید می‌کند . این امر باعث استرس و پروازهای غیرضروری شده، انرژی حیاتی آن‌ها را که برای تولید مثل ذخیره کرده‌اند، تحلیل می‌برد و منجر به مرگ زودرس آن‌ها پیش از جفت‌گیری می‌شود .

• رعایت سکوت کامل الزامی است .
• دست زدن به شاپرک‌ها و استفاده از فلاش دوربین اکیداً ممنوع است .

اکوسیستم و تنوع زیستی (سایت Natura 2000)

این دره به عنوان یک سایت حفاظت‌شده با کد GR4210006، میزبان تنوع زیستی غنی فراتر از شاپرک‌هاست .

• گونه‌های گیاهی (فلور): علاوه بر درختان نادر شیرین‌ژد، این دره پوشیده از درختان چنار، کاج، بلوط، انجیر و سرخس است که به حفظ میکرو اقلیم خنک و مرطوب کمک می‌کنند .
• گونه‌های جانوری (فون): این زیستگاه مرطوب، پناهگاه گونه‌های دیگری مانند خرچنگ آب شیرین (که طرحی شبیه پروانه روی لاک خود دارد)، قورباغه‌ها، مارمولک‌ها، سنجاقک‌ها و گونه‌های مختلف پرندگان است .
• حفاظت از جنگل نادر شیرین‌ژد: درخت شیرین‌ژد شرقی (Liquidambar orientalis) در فهرست سرخ IUCN به عنوان گونه «در معرض خطر» (Endangered) طبقه‌بندی شده است . مطالعات علمی نشان داده که این درخت با محدودیت‌های تولید مثلی طبیعی مواجه است . به همین دلیل، کارشناسان توصیه کرده‌اند که برای احیای جمعیت آن، باید از روش‌های تکثیر کلونال (قلمه‌زنی) که تنوع ژنتیکی را کاهش می‌دهد، خودداری شود. در عوض، راهبرد حفاظتی بر تولید بذر از جمعیت‌های با تنوع ژنتیکی بالا متمرکز است .

موزه تاریخ طبیعی و مراکز حفاظتی-آموزشی

در ورودی دره، مجموعه‌ای یکپارچه شامل موزه، مرکز تکثیر و مرکز آموزش محیط زیست قرار دارد که نقشی حیاتی در حفاظت و افزایش آگاهی عمومی ایفا می‌کند .

• موزه تاریخ طبیعی: این موزه در یک خانه بازسازی‌شده زیبا متعلق به دهه 1930 واقع شده است و گونه‌های بومی و نادر منطقه را به نمایش می‌گذارد .
• مرکز تکثیر (Hatchery): این مرکز در یک گلخانه ویژه، محیطی حفاظت‌شده برای پرورش و جفت‌گیری امن شاپرک‌ها به دور از مزاحمت بازدیدکنندگان فراهم می‌کند .
• مرکز آموزش محیط زیست: این مرکز با داشتن آزمایشگاه و کتابخانه تخصصی، برنامه‌های آموزشی برای مدارس و عموم اجرا می‌کند .

خلاصه

دره پروانه‌ها در جزیره رودس یونان، یک ذخیره‌گاه طبیعی بی‌نظیر و بخشی از شبکه حفاظتی "Natura 2000" اروپاست . این مکان که تاریخچه آن به دوران توسعه توسط ایتالیایی‌ها در دهه 1920 بازمی‌گردد و نام رودخانه‌اش (پلکانوس) از یک افسانه محلی قرن هجدهمی گرفته شده، شهرت جهانی خود را مدیون دو پدیده است: میزبانی از میلیون‌ها شاپرک از گونه Panaxia quadripunctaria در فصل تابستان برای دوره استراحت (تابستان‌گذرانی) و وجود یکی از تنها جنگل‌های طبیعی بازمانده از درخت نادر و در معرض خطر شیرین‌ژد شرقی (Liquidambar orientalis) در اروپا . شاپرک‌ها که در این مرحله قادر به تغذیه نیستند، به دلیل رطوبت بالا و رایحه پیچیده صمغ استوراکس (شامل ترکیباتی چون استورزین، اسید سینامیک و استایرن) به این منطقه جذب می‌شوند . به دلیل آسیب‌پذیری شدید این موجودات در برابر مزاحمت‌های صوتی، رعایت سکوت کامل توسط بازدیدکنندگان برای بقای آن‌ها الزامی است . اطلاعات کاربردی بازدید شامل ساعات کاری فصلی (از آوریل تا اکتبر)، قیمت بلیط (3 تا 6 یورو) و دسترسی با اتوبوس است . یک مجموعه موزه‌ای و مرکز تکثیر نیز در جهت حفاظت و آموزش فعالیت می‌کند .