در سیستان و بلوچستان هنر سفالگری به عنوان میراثی گرانبها نسل به نسل می چرخد - پرسینا بلاگ

کوزه های سفالی اینجا خاموش نیستند، چرا که این هنر نسل به نسل منتقل شده و بچه ها و نوادگان در کنار مادران و مادربزرگان خود از کودکی با این صنعت خو گرفته و آشنایی کامل دارند.

داستان زندگی ندیم که فوت سفالگری را از مادربزرگ خود مریم یاد گرفته، گواهی بر این ادعا است؛ پیرزن 87 ساله فنوجی که تا زمان زنده بودنش دست از کار نکشید و با چرخش دستانش سفال ها را شکل و رنگ می داد.

سفالگری یکی از مهمترین و قدیمی ترین هنرهای دستی بشر بوده که از دیرباز در ایران رونق داشته است، سفال و سفالگری در تمدن ایران از جایگاه برجسته ای برخوردار است و در بلوچستان نیز پیشینه آن به عصر پارینه سنگی و پیش از تاریخ بر می گردد.

قدمت سفال های بدست آمده از محوطه شهر سوخته سیستان واقع در شمال سیستان و بلوچستان و دیگر منطقه ها باستانی استان به هزاران سال پیش از میلاد مسیح باز می گردد.

کلپورگان روستایی در 25 کیلومتری شهر سراوان و 390 کیلومتری جنوب شرق زاهدان در استان سیستان و بلوچستان واقع شده و به تنها موزه زنده سفال جهان معروفیت دارد.

این روستا با سفال و شیوه سفالگری بانوانش معرفی می گردد و زنان و دختران این روستا سفالگری را از مادر و مادربزرگ و اجداد خود یاد می گیرند و از آب و خاک هنری زیبا خلق می نمایند که هر بیننده ای را مجذوب خود می نماید.

زنان هنرمند بلوچ سفالینه های کلپورگان را با طرح و نقش های کاملا هندسی و بدون لعاب و بدون هیچ گونه ابزار و چرخ سفالگری می سازند به گونه ای که تولیدهای آنها به آثار کشف شده از محوطه های تاریخی و کهن منطقه بلوچستان و نقاط دیگر ایران شباهت زیادی دارد.

خاک سفال های این روستا معمولا از معدن خاک رس مشکوتک تأمین می گردد که در زمان گذشته از طریق چهارپایان یا سبدهای مخصوص به کارگاه حمل میشد اما در حال حاضر از طریق کمپرسی به کارگاه حمل می گردد.

برای جداسازی ناخالصی از خاک ابتدا آن را سرند نموده و سپس آن را در حوضچه 2 طبقه ای می ریزند و به آن آب اضافه می نمایند و سپس خاک را داخل آب به هم می زنند تا ذرات خاک در آب به صورت معلق درآید.

بعد از صافی و لوله به حوضچه دوم که با اولی اختلاف سطح دارد و پایین تر است، منتقل می نمایند و برای اینکه ناخالصی ها از حوضچه اول به حوضچه دوم وارد نشوند معمولاً داخل لوله مذکور چند توری تعبیه می نمایند تا آخرین ذراتی که در محلول به جامانده جدا شوند.

سپس دوغاب بدست آمده را در حوضچه دوم به مدت 2 روز نگه می دارند تا آب آن بخار گردد و بعد گل بدست آمده را با مقداری از همان خاک قبلی ورز می دهند تا آماده کار گردد.

در اصطلاح محلی مخلوط بدست آمده هاجک نام دارد و رنگ این مخلوط معمولا خاکستری متمایل به سبز روشن است که پس از پخت در کوره به رنگ نارنجی در می آید.

این مراحل به عهده مردان است؛ اما مراحل بعدی که احتیاج به دقت و ظرافت دارد از طریق زنان هنرمند کلپورگان با دست انجام می گردد. تکنیک های ساخت سفال این منطقه همان روش های چند هزار سال قبل است که همین روش ابتدایی و بسیار ساده باعث شده تا هنر سفالگری کلپورگان در جهان منحصر بفرد باشد.

برای تزئین و نقاشی سفالینه ها نیز از سنگ تیتوک استفاده می گردد که این سنگ در منطقه تپه آچار در کهوران شهرستان مهرستان یافت می گردد و رنگ آن معمولاً قهوه ای یا سیاه است.

تمامی نقوش بکار رفته بر روی سفال کلپورگان تجریدی و فکری است که نسل به نسل و سینه به سینه منتقل شده و برگرفته از اعتقادات و باورهای مردم منطقه است که با نقوش سفال های پیش از تاریخ نیز همخوانی دارد.

یک کارآفرین صنایع دستی در عرصه سفال با بیان اینکه سفالگری هنری موروثی است و من این هنر را از دوران کودکی از مادربزرگم یاد گرفتم، اظهار کرد: کار سفالگری بسیار لذت بخش است؛ زیرا با جان و دل هنری خلق می گردد که برآمده از ذوق و سلیقه است.

ندیم ارباب پیرامون اینکه در سیستان و بلوچستان هنر سفالگری به عنوان میراثی گرانبها نسل به نسل می چرخد، اضافه کرد: از زمانی که مادربزرگم فوت کرد به دلیل اینکه گرد و غبار فراموشی بر این هنر تاریخی ننشیند در شهرستان فنوج این کار را ادامه دادم، در این زمینه اقدام به آموزش افراد علاقمند به هنر سفال هم نموده ام، چرا که یکی از اهداف من فراگیری این هنر به دیگران است.

وی ادامه داد: ظروفی مثل پارچ، لیوان، کاسه، پیاله، بشقاب، دیگ سفالی، زیرسیگاری، قنداق، چلیم (قلیان) را از سفال ساخته و برای فروش راهی بازار می کنیم.

این کارآفرین با بیان اینکه سفال های خوش لعاب مشتریان پروپاقرصی در بازارهای محلی، استانی و خارج از استان و حتی کشورهای همجوار دارند، گفت: سفالها با وجود زحمتهای فراوانی که برای ساخت آن کشیده میشد اما به قیمتهای بسیار ناچیز به فروش می رسند.

وی با بیان اینکه خاک مورداحتیاج برای ساخت سفال از فاصله سه کیلومتری روستا و از کوه ها تهیه شده و در ابتدا آن را الک می کنیم تا یکدست گردد، اضافه کرد: این خاک را در یک حوضچه گِل نموده تا آب را به خودش جذب کند وقتی گل خودش را گرفت و سفت تر شد، آن را در نایلون ها بسته بندی می نمایند، هرچه بیشتر در نایلون بماند بهتر است از این گل های بسته بندی به مقداری که احتیاج دارند استفاده می نمایند تا وقتی که دوباره گل احتیاج باشد و درست نمایند.

ارباب اعلام کرد: رنگ مورد استفاده برای نقاشی بر روی سفال ها رنگی معدنی است که از سنگی به نام تیتوک درست می گردد.

وی با بیان اینکه بازار فروش سفال مطلوب بوده و در این رابطه از بستر فضای مجازی برای تبلیغات و بازاریابی هم بهره مند شده ایم، گفت: بهره گیری از ظرفیتهای فضای مجازی باعث شده علاوه بر معرفی آثار فاخر صنایع دستی، بازار فروش صنعتگران سفال هم رونق گیرد.

این کارآفرین گفت: حضور صنعتگران نمایشگاه ها علاوه بر معرفی آثار صنایع دستی منجر به رونق بازار فروش نیز می گردد.

مسئول کارگاه سفال کلپورگان با اشاره به اینکه از هفت سالگی آموزش ساخت سفال را از مادر و مادربزرگ خود آموخته است، اعلام کرد: ثبت روستای کلپورگان به عنوان اولین روستای صنایع دستی جهان موجب شده تا فروش سفال های ساخت دست بانوان روستا رونق بگیرد و از اقصی نقاط جهان متقاضی داشته باشیم .

زینت منفرد با بیان اینکه تمامی نقوش بکار رفته بر روی سفال کلپورگان ساخته فکر زنان و مردان در دیار نخل و آفتاب بوده که نسل به نسل منتقل شده است، اضافه کرد: اشکال هندسی مندرج بر روی سفال مانند پارچ و لیوان، قندان، گلاب پاش، گلدان و کاسه از اعتقادات و باورهای مردم منطقه است که با نقوش سفال های پیش از تاریخ هم همخوانی دارد .

وی به چرایی تفاوت سفال کلپورگان با سایر نقاط اشاره نمود و ادامه داد: در ساخت سفال تمام مراحل ظریف سفالگری از طریق زنان انجام می گیرد و مردان فقط کارهایی مثل حمل خاک رس از معدن مسکوتان واقع در 2 تا سه کیلومتری کارگاه، آماده کردن گل و پختن سفال را انجام می دهند.

این بانوی صنعتگر سراوانی گفت: آنچه توجه جهانیان را به سفال کلپورگان جلب نموده استفاده نکردن از چرخ سفالگری در تهیه سفال است به گونه ای که تمام سفالینه ها با روش های سنتی ابتدایی، بدیع و به یاری دست انجام می گردد .

وی با بیان اینکه بازار فروش سفال مطلوب بوده و در این رابطه از بستر فضای مجازی برای تبلیغات و بازاریابی هم بهره مند شده ایم، گفت: بهره گیری از ظرفیت های فضای مجازی باعث شده علاوه بر معرفی آثار فاخر صنایع دستی، بازار فروش صنعتگران سفال هم رونق گیرد و محصولات ساخته دست بانوان این دیار مشتریان خارجی را از کشورهایی مانند آلمان و چین به سمت خود جذب کند.

منفرد اعلام کرد: این روستا پیش از ثبت جهانی به عنوان تنها موزه زنده سفال جهان و تنها روستای جهانی سفال شناخته میشد اما ثبت جهانی علاوه بر دلگرمی مردم منطقه باعث رونق گردشگری، بازار فروش و معرفی این هنر با قدمت به جهانیان شد.

وی توضیح داد: با این اقدام هر ساله گردشگران داخلی و خارجی زیادی از این منطقه تماشا نموده و در این زمینه پذیرای میهمانان در خانه شخصی خود هستم.

این بانوی کارآفرین سراوانی با اشاره به حمایتهای اجرا شده از طریق اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان پیرامون حضور در نمایشگاه های درون استانی و بعلاوه نمایشگاه های سایر استانها مانند تهران و اصفهان، اضافه کرد: حضور صنعتگران در چنین نمایشگاه هایی علاوه بر معرفی آثار صنایع دستی منجر به رونق بازار فروش نیز می گردد.

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان اظهار کرد: در سال 82 موزه سفال کلپورگان در لیست آثار ملی کشور به ثبت رسید و پس از ثبت سفالگری کلپورگان در لیست آثار میراث ناملموس کشور در راستای حمایت از سفالگران و معرفی هویت تاریخی منطقه، در تیر سال 96 از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به عنوان روستای جهانی سفال پیشنهاد شد.

علیرضا جلالزایی گفت: شورای جهانی صنایع دستی در سال 96 کلپورگان را بواسطه سفال هفت هزار ساله اش به عنوان نخستین روستای صنایع دستی جهان ثبت کرد.

وی اضافه کرد: با جهانی شدن سفال کلپورگان شاهد حضور گردشگران داخلی و خارجی به این روستا هستیم که این امر سبب رونق گردشگری و تحول در حوزه مالی و اجتماعی این منطقه شده است.

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان اعلام کرد: سفالگری در روستای کلپورگان ریشه در تاریخ و تمدن مردم این منطقه دارد.

وی گفت: در روستای کلپورگان و سراوان مکان هایی برای فروش سفال راه اندازی شده و علاوه بر این یک سایت به سه زبان فارسی، انگلیسی و عربی نیز تعبیه شده تا مردم از سراسر جهان بتوانند محصولات کلپورگان را بازدید و خریداری نمایند.

جلالزایی تاکید نمود: سعی کردیم با راه اندازی این سایت، دست دلالان را از این صنعت کوتاه کنیم.