زندان های تاریخی و معروف دنیا: نگاهی به تاریخ، داستان ها و سرنوشت آن ها - پرسینا بلاگ

در این گزارش، به معرفی برخی از مشهورترین و تأثیرگذارترین زندان‌های تاریخی در سراسر جهان می‌پرداززیم.

برای دریافت مشاوره و خدمات تخصصی گردشگری و سفر به سراسر دنیا با مجری مستقیم تورهای مسافرتی و گردشگری همراه باشید.

اروپا

برج لندن، انگلستان: کاخ سلطنتی و زندان مخوف

برج لندن، با نام رسمی «کاخ سلطنتی و قلعه اعلی‌حضرت»، برای قرن‌ها هم به عنوان کاخ مجلل و اقامتگاه پادشاهان و هم به عنوان زندانی ترسناک و محلی برای شکنجه و اعدام مخالفان ایفای نقش می‌کرد . این کاربری دوگانه، تضادی شگرف را در قلب تاریخ بریتانیا به تصویر می‌کشد . این قلعه استراتژیک که ساخت آن بیش از 900 سال پیش به دستور ویلیام فاتح در کنار رود تیمز آغاز شد، در ابتدا برای نمایش قدرت و دفاع از لندن بنا شده بود . با گذشت زمان، کاربری‌های آن گسترش یافت و شامل اسلحه‌خانه، خزانه، ضرابخانه سلطنتی و حتی باغ وحش سلطنتی نیز شد . اما تاریک‌ترین و مشهورترین نقش آن، تبدیل شدن به زندان دولتی برای حبس، شکنجه و اعدام زندانیان سیاسی و اشراف‌زادگان بود .

• زندانیان سرشناس: قربانیان بازی تاج و تخت

  • آن بولین (Anne Boleyn): دومین همسر هنری هشتم و مادر ملکه الیزابت اول، پس از آنکه نتوانست برای پادشاه وارث مرد به دنیا بیاورد، به اتهامات واهی خیانت و زنا دستگیر شد . او در سال 1536 در محوطه داخلی برج، موسوم به "برج سبز" (Tower Green)، گردن زده شد؛ امتیازی که برای اشراف‌زادگان در نظر گرفته می‌شد تا در خفا و به دور از چشم عموم اعدام شوند .
  • سر توماس مور (Sir Thomas More): مشاور و صدراعظم برجسته هنری هشتم، به دلیل مخالفت با جدایی پادشاه از کلیسای کاتولیک و به رسمیت نشناختن او به عنوان رئیس کلیسای انگلستان، به خیانت متهم و در برج زندانی شد . او نیز در نهایت اعدام گردید و کلیسای کاتولیک بعدها او را به عنوان یک قدیس شناخت.
  • سر والتر رالی (Sir Walter Raleigh): این کاشف، شاعر و درباری محبوب ملکه الیزابت اول، پس از مرگ ملکه و به اتهام توطئه علیه شاه جیمز اول، به مدت 13 سال در برج لندن زندانی بود . او در دوران حبس خود کتاب "تاریخ جهان" را نوشت و سرانجام در سال 1618 اعدام شد .
  • شاهزادگان در برج: یکی از مرموزترین داستان‌های برج، به ناپدید شدن دو شاهزاده جوان، ادوارد پنجم 12 ساله و برادرش ریچارد 9 ساله در سال 1483 مربوط می‌شود . گمان می‌رود که عموی آنها، ریچارد سوم، برای تصاحب تاج و تخت، دستور قتل آن‌ها را صادر کرده باشد .

• شکنجه و افسانه‌های ارواح

  • اگرچه برج لندن به عنوان زندان ساخته نشده بود، اما به محلی برای بازجویی و شکنجه تبدیل شد . در برج "ویکفیلد" (Wakefield Tower)، نمایشگاهی به نام «شکنجه در برج»، روش‌های قرون‌وسطایی را به نمایش می‌گذارد . گای فاکس، که قصد داشت پارلمان را منفجر کند، یکی از زندانیان مشهوری است که در این برج شکنجه شد .
  • تاریخ خونین برج لندن، آن را به یکی از تسخیرشده‌ترین مکان‌های بریتانیا تبدیل کرده است . مشهورترین افسانه، مربوط به روح بی‌سر آن بولین است که گفته می‌شود در حال قدم زدن در کلیسای سلطنتی یا نزدیک محل اعدامش دیده شده است . ارواح شاهزادگان مقتول، لیدی جین گری، هنری ششم و سر والتر رالی نیز از جمله اشباحی هستند که گفته می‌شود در این قلعه سرگردانند .

شاتو دیف (Château d'If)، فرانسه: از دژ سلطنتی تا اسطوره ادبی

این قلعه که بر روی جزیره‌ای صخره‌ای در آب‌های مدیترانه و سواحل مارسی قرار دارد، به لطف رمان مشهور "کنت مونت کریستو" اثر الکساندر دوما، به شهرتی جهانی دست یافت . این مکان از یک دژ دفاعی به زندانی مخوف برای مخالفان سیاسی و مذهبی تبدیل شد و در نهایت به یک افسانه ادبی و جاذبه توریستی بزرگ بدل گشت .

• از دژ دفاعی تا زندان دولتی: ساخت قلعه بین سال‌های 1524 تا 1531 به دستور فرانسوای اول، پادشاه فرانسه، با هدف دفاع از بندر مارسی در برابر تهاجمات دریایی انجام شد . با این حال، این قلعه هرگز در یک نبرد واقعی شرکت نکرد و بیشتر نقش بازدارنده داشت . از حدود سال 1580، موقعیت منزوی و دور از دسترس آن، همراه با جریان‌های آبی خطرناک، آن را به مکانی ایده‌آل برای حبس مخالفان حکومت تبدیل کرد . این قلعه به زندان دولتی برای مخالفان سیاسی و مذهبی، به‌ویژه پروتستان‌ها (هوگنوها) تبدیل شد و حدود 3,500 نفر از آنان در این مکان زندانی شدند .

• شرایط حبس: تبعیض بر اساس ثروت: شرایط زندگی در شاتو دیف کاملاً به ثروت زندانیان بستگی داشت .

  • زندانیان ثروتمند: می‌توانستند با پرداخت پول، سلول‌های خصوصی و راحت‌تری به نام "پیستول" (pistoles) را در طبقات بالای قلعه اجاره کنند که دارای پنجره، شومینه و چشم‌انداز به دریا بودند .
  • زندانیان فقیر: به سیاه‌چال‌های تاریک، نمور و بدون امکانات اولیه در طبقات پایین، موسوم به "فوس" (fosse) یا گودال، انداخته می‌شدند و در شرایطی غیرانسانی به سر می‌بردند .

• «کنت مونت کریستو» و تولد یک اسطوره: شهرت جهانی این قلعه بیش از تاریخ واقعی‌اش، مدیون رمان «کنت مونت کریستو» (منتشر شده در 1844) است . الکساندر دوما با روایت داستان تخیلی ادموند دانتس، دریانوردی که به ناحق در شاتو دیف زندانی می‌شود و پس از 14 سال به شکلی معجزه‌آسا فرار می‌کند، این قلعه را به نماد بی‌عدالتی و انتقام تبدیل کرد . این داستان آنچنان بر هویت قلعه سایه افکند که تاریخ واقعی هزاران زندانی سیاسی و مذهبی آن را تحت‌الشعاع قرار داد .

• وضعیت کنونی: در اواخر قرن نوزدهم، کاربری زندان پایان یافت و شاتو دیف به یک جاذبه توریستی بزرگ تبدیل شد که سالانه بیش از 100,000 بازدیدکننده را به خود جذب می‌کند . امروزه بازدیدکنندگان برای دیدن "سلول ادموند دانتس" و حفره‌ای که به صورت نمادین برای اتصال سلول او به سلول آبه فاریا بازسازی شده، به این جزیره سفر می‌کنند .

زندان لا سانته (La Santé)، فرانسه

این زندان که در قلب پاریس واقع شده، به دلیل شرایط سخت، خشونت شدید و آمار بالای خودکشی در میان زندانیان، شهرت بدی دارد. در دهه‌های اخیر، گزارش‌های متعددی از نقض حقوق بشر و شرایط غیرانسانی در این زندان منتشر شده است. زندانیان تنها چند ساعت در روز اجازه خروج از سلول‌های خود را دارند و این مکان به یکی از نمادهای بحران در سیستم زندان‌های فرانسه تبدیل شده است.

آمریکای شمالی

آلکاتراز، ایالات متحده آمریکا

شاید مشهورترین زندان جهان، آلکاتراز باشد که با نام مستعار "صخره" (The Rock) نیز شناخته می‌شود . این زندان فدرال با حداکثر تدابیر امنیتی در جزیره‌ای صخره‌ای در قلب خلیج سانفرانسیسکو واقع شده بود .

• از قلعه نظامی تا زندان فدرال: تاریخچه این جزیره بسیار پرفراز و نشیب است. پیش از ورود اروپاییان، بومیان آمریکا از آن به عنوان مکانی برای تبعید استفاده می‌کردند . در سال 1775، کاشف اسپانیایی آن را "La Isla de los Alcatraces" یا "جزیره پلیکان‌ها" نامید . پس از واگذاری به آمریکا، در دهه 1850 به یک پایگاه نظامی استراتژیک برای دفاع از خلیج تبدیل شد . از سال 1868، این مکان به عنوان زندان نظامی مورد استفاده قرار گرفت . نقطه عطف تاریخ آن، دوران ممنوعیت الکل و ظهور جرایم سازمان‌یافته بود. دولت فدرال برای مهار خطرناک‌ترین مجرمان که نظم زندان‌های دیگر را مختل می‌کردند، به مکانی غیرقابل نفوذ نیاز داشت . به این ترتیب، در سال 1934، آلکاتراز به یک زندان فدرال فوق امنیتی تبدیل شد تا "سرسخت‌ترین جنایتکاران کشور" را در خود جای دهد .

• ویژگی‌های منحصر به فرد امنیتی: شهرت آلکاتراز به عنوان زندانی "فرارناپذیر" مدیون ترکیبی از عوامل بود:

  • موقعیت جغرافیایی: محصور بودن در آب‌های یخ‌زده (حدود 12 درجه سانتی‌گراد) و جریان‌های آبی شدید خلیج سانفرانسیسکو، شنا به سمت ساحل را به مأموریتی مرگبار تبدیل می‌کرد .
  • ساختار مستحکم: ساختمان اصلی از بتن مسلح ساخته شده بود و دیوارهای ضخیم آن هرگونه تلاش برای حفر را دشوار می‌ساخت .
  • تدابیر شدید امنیتی: برج‌های نگهبانی متعدد، نگهبانان مسلح، کنترل الکترونیکی درها و محدودیت شدید ارتباطات بین زندانیان، هرگونه هماهنگی برای فرار را تقریباً غیرممکن می‌کرد .
  • انزوای روانی: زندانیان بیشتر وقت خود را در سلول‌های انفرادی با قوانین سختگیرانه سپری می‌کردند .

• زندانیان معروف: آلکاتراز خانه برخی از بدنام‌ترین جنایتکاران تاریخ آمریکا مانند آل کاپون (گانگستر معروف)، جرج "مسلسل" کلی و رابرت استرود، مشهور به "پرنده‌باز آلکاتراز" بود .

• فرار بزرگ سال 1962: افسانه‌ای رازآلود: اگرچه در طول 29 سال فعالیت زندان، 36 زندانی در 14 تلاش برای فرار شرکت کردند، اما هیچ‌کدام به اندازه فرار ژوئن 1962 توسط فرانک موریس و برادران جان و کلارنس آنگلین مشهور و رازآلود نشد .

  • نقشه هوشمندانه: این سه نفر، با مغز متفکر گروه یعنی فرانک موریس، ماه‌ها برای فرار خود برنامه‌ریزی کردند . آن‌ها با ابزارهای دست‌ساز مانند قاشق‌های فلزی و یک دریل ساخته شده از موتور جاروبرقی، بتن اطراف دریچه تهویه سلول‌هایشان را حفر کردند .
  • فریب نگهبانان: برای پنهان کردن غیبت خود در طول شب، آن‌ها با استفاده از پاپیه ماشه (ترکیبی از صابون، گچ، دستمال توالت و موی واقعی جمع‌آوری شده از آرایشگاه زندان) سرهای ساختگی بسیار واقعی ساختند و در تخت‌هایشان قرار دادند .
  • قایق بارانی: آن‌ها با چسباندن بیش از 50 کت بارانی، یک قایق بادی و جلیقه‌های نجات ساختند .
  • سرنوشت نامعلوم: در شب 11 ژوئن 1962، آن‌ها از طریق حفره‌ها گریختند، اما سرنوشتشان به یک راز تبدیل شد . FBI در سال 1979 رسماً اعلام کرد که آن‌ها در آب‌های سرد خلیج غرق شده‌اند، اما اجسادشان هرگز پیدا نشد . شواهدی مانند نامه‌ای منتسب به جان آنگلین در سال 2013 و عکسی از دو مرد شبیه برادران آنگلین در برزیل در سال 1975، این فرضیه را که آن‌ها زنده مانده‌اند، تقویت کرده است . این فرار افسانه "فرارناپذیری" آلکاتراز را در هم شکست و الهام‌بخش فیلم معروف "فرار از آلکاتراز" شد .

• تعطیلی نهایی: آلکاتراز در 21 مارس 1963، کمتر از یک سال پس از این فرار مشهور، برای همیشه تعطیل شد . دلایل اصلی عبارت بودند از:

  • هزینه‌های سرسام‌آور: هزینه نگهداری هر زندانی در آلکاتراز سه برابر زندان‌های دیگر بود .
  • فرسودگی ساختمان: سازه‌های بتنی به دلیل فرسایش ناشی از آب شور نیاز به تعمیرات پرهزینه داشتند .
  • آلودگی زیست‌محیطی: فاضلاب زندان مستقیماً به خلیج ریخته می‌شد .

• وضعیت کنونی: امروزه جزیره آلکاتراز به عنوان بخشی از پارک ملی گلدن گیت، یکی از محبوب‌ترین مقاصد گردشگری سانفرانسیسکو است .

آفریقا

جزیره روبن (Robben Island)، آفریقای جنوبی: دانشگاه مقاومت و نماد پیروزی

جزیره روبن، واقع در نزدیکی سواحل کیپ‌تاون، از قرن هفدهم به عنوان زندان، بیمارستان و تبعیدگاه مورد استفاده قرار گرفت . اما در دوران آپارتاید (1948-1994) بود که این جزیره به زندانی فوق امنیتی برای مخالفان سیاسی رژیم نژادپرست آفریقای جنوبی تبدیل شد و شهرتی جهانی یافت . این جزیره امروزه نمادی از مقاومت، مبارزه برای حقوق بشر و پیروزی روح انسان بر ظلم و نابرابری است . اهمیت تاریخی آن تا حدی است که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است .

• نلسون ماندلا و شرایط سخت حبس:

  • نلسون ماندلا، مشهورترین زندانی جزیره روبن، 18 سال از 27 سال حبس خود را در این مکان سپری کرد . او در یک سلول کوچک دو در دو متری نگهداری می‌شد که تنها یک تشک و یک سطل در آن قرار داشت .
  • شرایط زندگی بسیار طاقت‌فرسا بود. زندانیان مجبور به کار اجباری در معدن سنگ آهک بودند . بازتاب نور شدید از سنگ‌های سفید آهک، به بینایی بسیاری از زندانیان، از جمله ماندلا، آسیب دائمی رساند .
  • تبعیض نژادی در زندان حاکم بود؛ زندانبانان همگی سفیدپوست و زندانیان عمدتاً سیاه‌پوست یا رنگین‌پوست بودند . جیره‌های غذایی ناکافی بر اساس نژاد، پوشاک مندرس و ارتباط محدود با دنیای خارج بخشی از فشارهای روانی و جسمی بود .

• مقاومت و "دانشگاه جزیره روبن":

  • با وجود تمام سختی‌ها، زندانیان اجازه ندادند روحیه آن‌ها در هم بشکند و جزیره روبن را به "دانشگاه ماندلا" یا "دانشگاه جزیره روبن" تبدیل کردند .
  • در همین معدن سنگ آهک و در سلول‌ها، زندانیان باسوادتر به دیگران آموزش می‌دادند و به طور مخفیانه درباره سیاست، تاریخ و ادبیات بحث می‌کردند .
  • آن‌ها با اعتصاب غذا و نافرمانی برای بهبود شرایط خود مبارزه کردند و امتیازاتی مانند حق تحصیل را به دست آوردند . این مقاومت سازمان‌یافته نقش مهمی در شکل‌گیری رهبران آینده آفریقای جنوبی دموکراتیک ایفا کرد و سه تن از زندانیان سابق آن، از جمله ماندلا، به ریاست جمهوری رسیدند .

• وضعیت کنونی: پس از فروپاشی آپارتاید، زندان در سال 1991 بسته شد و در سال 1997 به عنوان موزه بازگشایی شد . امروزه، برخی از راهنمایان تورهای این جزیره، خود زندانیان سیاسی سابق هستند که روایت‌های دست‌اول خود را از مقاومت و امید با بازدیدکنندگان به اشتراک می‌گذارند .

قلعه المینا (Elmina Castle)، غنا

این قلعه که در سال 1482 توسط پرتغالی‌ها ساخته شد، یکی از قدیمی‌ترین بناهای اروپایی در جنوب صحرای آفریقا است. قلعه المینا برای بیش از سه قرن، یکی از مراکز اصلی تجارت برده در اقیانوس اطلس بود. انسان‌های بی‌شماری در شرایطی غیرانسانی در سلول‌های تاریک و تنگ آن زندانی می‌شدند تا از "دروازه بی‌بازگشت" به سوی سرنوشتی نامعلوم فرستاده شوند. در قرن هجدهم، سالانه بیش از 30 هزار برده از این قلعه عبور می‌کردند.

آسیا

هتل هیلتون هانوی (زندان هوا لو)، ویتنام

این زندان در ابتدا توسط استعمارگران فرانسوی برای حبس و شکنجه زندانیان سیاسی ویتنامی ساخته شد. اما شهرت جهانی آن به دوران جنگ ویتنام بازمی‌گردد، زمانی که ارتش ویتنام شمالی از آن برای نگهداری اسرای جنگی آمریکایی استفاده می‌کرد. اسرای آمریکایی به کنایه نام "هتل هیلتون هانوی" را بر آن نهادند.

• شرایط وحشتناک: این زندان به دلیل شکنجه‌های وحشیانه، سوءتغذیه و شرایط غیربهداشتی بدنام بود.
• زندانیان معروف: سناتور جان مک‌کین، یکی از سرشناس‌ترین زندانیان این مکان بود.
• وضعیت کنونی: بخش‌هایی از این زندان تخریب شده، اما قسمت باقی‌مانده به موزه‌ای برای نمایش تاریخ آن تبدیل شده است.

موزه نسل‌کشی تول اسلنگ، کامبوج

این مکان که در گذشته یک دبیرستان بود، در سال 1975 توسط رژیم خمرهای سرخ به زندان شماره 21 (S-21) تبدیل شد و به یکی از وحشتناک‌ترین مراکز شکنجه و اعدام در تاریخ بشر بدل گشت. تخمین زده می‌شود که بیش از 17 هزار نفر در این زندان شکنجه و سپس در "میدان‌های کشتار" اعدام شدند. از این تعداد، تنها تعداد انگشت‌شماری زنده ماندند.

• مرکز جنایت: زندانیان برای گرفتن اعترافات دروغین تحت شکنجه‌های غیرقابل تصور قرار می‌گرفتند.
• وضعیت کنونی: پس از سرنگونی رژیم خمرهای سرخ، این زندان به موزه نسل‌کشی تول اسلنگ تبدیل شد تا یادآور جنایات هولناک آن دوران باشد.

آمریکای جنوبی

جزیره شیطان، گویان فرانسه

این جزیره بخشی از یک مجموعه مستعمرات کیفری بدنام بود که در سال 1852 به دستور ناپلئون سوم تأسیس شد . این تبعیدگاه به دلیل شرایط سخت آب و هوایی، بیماری‌های مرگبار و رفتار وحشیانه با زندانیان شهرت هولناکی داشت . فرار از آن نیز به دلیل احاطه شدن توسط جنگل‌های انبوه و آب‌های پر از کوسه، تقریباً غیرممکن بود.

• ماجرای دریفوس: نماد بی‌عدالتی: شهرت جهانی این جزیره بیش از هر چیز مدیون مشهورترین زندانی آن، سروان آلفرد دریفوس است . حبس او در این مکان، جزیره شیطان را به لکه ننگی در تاریخ فرانسه و نمادی بین‌المللی از بی‌عدالتی قضایی تبدیل کرد .

  • در سال 1894، دریفوس، یک افسر یهودی‌تبار ارتش، بر اساس مدارک جعلی و با انگیزه‌های یهودستیزانه به اتهام خیانت به آلمان، به حبس ابد در جزیره شیطان محکوم شد .
  • او به مدت پنج سال در شرایطی طاقت‌فرسا و در انزوای کامل در یک کلبه سنگی کوچک زندانی بود که سلامت جسمی و روحی او را به شدت تحلیل برد .
  • این پرونده با انتشار نامه سرگشاده معروف «من متهم می‌کنم...!» اثر امیل زولا در سال 1898، به یک بحران ملی تبدیل شد و جامعه فرانسه را به دو گروه متخاصم «دریفوسی‌ها» و «ضد دریفوسی‌ها» تقسیم کرد . این بحران جمهوری سوم فرانسه را تا آستانه جنگ داخلی پیش برد .
  • این ماجرا تأثیرات جهانی نیز داشت؛ تئودور هرتسل با مشاهده یهودستیزی حاکم بر این پرونده، به ایده تأسیس یک کشور مستقل برای یهودیان رسید که به شکل‌گیری جنبش صهیونیسم منجر شد .
  • دریفوس سرانجام در سال 1906 به طور کامل تبرئه شد، اما ماجرای او و حبسش در جزیره شیطان، این مکان را برای همیشه در تاریخ به عنوان نماد مبارزه برای عدالت ثبت کرد .

• پاپیون: داستان فرار آنری شاریر، مشهور به "پاپیون"، که در کتاب و فیلمی به همین نام روایت شده، شهرت این زندان را در فرهنگ عامه دوچندان کرده است.

خلاصه

زندان‌های تاریخی جهان، از برج لندن در اروپا گرفته تا آلکاتراز در آمریکا و جزیره روبن در آفریقا، هر یک داستان‌های منحصربه‌فردی از تاریخ بشر را در دل خود جای داده‌اند. این مکان‌ها که زمانی نماد وحشت، انزوا و مجازات بودند، امروزه به عنوان موزه‌ها و یادمان‌های تاریخی، نقشی مهم در حفظ حافظه جمعی و آموزش نسل‌های آینده ایفا می‌کنند. برج لندن با کاربری دوگانه‌اش به عنوان کاخ و زندان، داستان‌های خونین قدرت سلطنتی را بازگو می‌کند ، در حالی که جزیره روبن به نماد جهانی پیروزی روح انسان بر ظلم و بی‌عدالتی نژادی تبدیل شده است . شاتو دیف در فرانسه نمونه‌ای شگفت‌انگیز از قدرت ادبیات است که چگونه یک رمان توانست تاریخ واقعی یک زندان را تحت‌الشعاع قرار دهد و آن را به یک افسانه جهانی تبدیل کند . ماجرای آلفرد دریفوس در جزیره شیطان نیز به طور خاص نشان می‌دهد که چگونه حبس یک فرد می‌تواند به نمادی جهانی از بی‌عدالتی تبدیل شود و مسیر تاریخ یک ملت را تغییر دهد . این بناها یادآور مبارزات انسان برای آزادی، عدالت و کرامت انسانی هستند و بازدید از آن‌ها تجربه‌ای عمیق و تأمل‌برانگیز از فراز و نشیب‌های تاریخ را به ارمغان می‌آورد. این بناها شاهدی بر این واقعیت هستند که حتی تاریک‌ترین فصل‌های تاریخ نیز می‌توانند به درسی برای ساختن آینده‌ای روشن‌تر تبدیل شوند.