کارناوال ونیز: راهنما تاریخ، سنت ها و هنر - پرسینا بلاگ

برای دریافت مشاوره و خدمات تخصصی گردشگری و سفر به سراسر دنیا با مجری مستقیم تورهای مسافرتی و گردشگری همراه باشید.

تاریخچه: از پیروزی نظامی تا احیای فرهنگی

ریشه‌های کارناوال ونیز به قرون وسطی بازمی‌گردد . قدیمی‌ترین اسناد به جا مانده از این جشن به سال 1094 میلادی اشاره دارد، اما بسیاری بر این باورند که سرآغاز رسمی آن به سال 1162 بازمی‌گردد . در این سال، مردم ونیز برای جشن گرفتن پیروزی جمهوری ونیز بر دشمنان خود در میدان سنت مارکو گرد هم آمدند و این گردهمایی خودجوش به یک رویداد سالانه تبدیل شد .

در قرن هفدهم و هجدهم، کارناوال به اوج شکوه خود رسید و به نمادی از قدرت و اعتبار ونیز در جهان بدل گشت . در این دوران، استفاده از ماسک به شرکت‌کنندگان اجازه می‌داد تا فارغ از طبقه اجتماعی و هویت خود، در جشن‌ها شرکت کرده و آزادانه به شادی بپردازند . این سنت، فاصله‌های اجتماعی را برای مدتی از میان برمی‌داشت و فضایی برای نقد طنزآمیز قدرتمندان فراهم می‌کرد .

افول و ممنوعیت: سرکوب هویت ونیزی (1797 - 1979)

با فتح ونیز در سال 1797 توسط ناپلئون بناپارت و پایان یافتن 1100 سال استقلال جمهوری ونیز، دورانی از سرکوب سیاسی و فرهنگی آغاز شد . حاکمان جدید، ابتدا ناپلئون و سپس امپراتور اتریش، فرانسیس دوم، کارناوال را به عنوان یک تهدید سیاسی و اجتماعی تلقی کرده و آن را به طور کامل ممنوع کردند . دلایل اصلی این ممنوعیت عبارت بودند از:

• سرکوب هویت ملی: کارناوال عمیقاً در تاریخ و هویت مردم ونیز ریشه داشت . حاکمان فرانسوی و اتریشی با ممنوع کردن آن، به دنبال تضعیف روحیه استقلال‌طلبی و فرهنگ بومی ونیزی‌ها بودند .
• جلوگیری از شورش: ماسک‌ها که هویت افراد را پنهان می‌کردند، از دیدگاه حاکمان جدید، بستری مناسب برای سازماندهی توطئه‌ها، اعتراضات و فعالیت‌های شورشی علیه سلطه خارجی بودند .
• ایجاد نظم و کنترل اجتماعی: ماهیت آزاد و بی‌قید و بند کارناوال با سیاست‌های سختگیرانه و متمرکز حاکمان جدید که به دنبال ایجاد یک ساختار اجتماعی قابل کنترل بودند، در تضاد بود .

در طول قرن نوزدهم و بخش عمده‌ای از قرن بیستم، شکوه عمومی کارناوال از میان رفت . این جشن اگرچه به طور کامل ناپدید نشد، اما به محافل خصوصی، مهمانی‌های اشرافی و حلقه‌های هنری محدود شد و در جزایری مانند مورانو و بورانو به شکلی محدود و مخفیانه به حیات خود ادامه داد . این ممنوعیت حتی در دهه 1930 توسط دولت فاشیست ایتالیا نیز مجدداً تأیید شد و بازگشت آن را بیش از پیش به تأخیر انداخت .

احیای رسمی در سال 1979: بازگشت به ریشه‌ها

پس از یک وقفه طولانی و به دنبال حرکت‌های خودجوش مردمی در اواخر دهه 1970 ، سرانجام در سال 1979، دولت ایتالیا با کمک نهادهای فرهنگی و مردمی، این جشنواره را دوباره زنده کرد . انگیزه‌های اصلی این احیا چندوجهی بود:

• فرهنگی و تاریخی: اصلی‌ترین محرک، تمایل به بازآفرینی تاریخ و فرهنگ غنی ونیز و اتصال نسل جدید به میراث پرشکوه شهرشان بود .
• اقتصادی و گردشگری: یکی از قوی‌ترین انگیزه‌ها، رونق بخشیدن به صنعت گردشگری ونیز، به ویژه در فصل کم‌رونق زمستان بود . این امر به کسب‌وکارهای محلی اجازه می‌داد در طول سال فعال باقی بمانند .

احیای کارناوال محصول همکاری نهادهای کلیدی مانند شهرداری ونیز، تئاتر لا فنیچه و به ویژه بینال ونیز بود . مائوریتزیو اسکارپارو (Maurizio Scaparro)، کارگردان تئاتر، به عنوان "پدر کارناوال مدرن" شناخته می‌شود . او با دیدگاه هنری خود، کارناوال را به یک "جشن بزرگ خیابانی" با محوریت تئاتر تبدیل کرد .

زمان برگزاری

کارناوال ونیز هر ساله در دو هفته منتهی به «چهارشنبه خاکستر» (Ash Wednesday) برگزار می‌شود که معمولاً در ماه فوریه قرار دارد . تاریخ دقیق این جشن هر سال بر اساس تقویم عید پاک مسیحیان تغییر می‌کند. این دوره زمانی، فرصتی برای جشن و پایکوبی پیش از آغاز ایام روزه‌داری (Lent) در آیین کاتولیک است .

تجربه مدرن کارناوال: از میدان سنت مارک تا کاخ‌های خصوصی

برای یک بازدیدکننده امروزی، کارناوال ترکیبی از رویدادهای عمومی پرشور، سرگرمی‌های خیابانی و مهمانی‌های خصوصی مجلل است .

رویدادهای عمومی و سرگرمی‌های خیابانی

قلب تپنده کارناوال، میدان سنت مارک (Piazza San Marco) است که میزبان اصلی‌ترین رویدادهاست . این میدان به صحنه‌ای برای شرکت‌کنندگانی با لباس‌های فاخر قرن هجدهم و ماسک‌های پیچیده تبدیل می‌شود که برای عکاسان ژست می‌گیرند . فضا سرشار از موسیقی، اجراهای خودجوش و حسی از بازگشت به دوران اوج شکوه ونیز است .

• جشن ونیزی (Festa Veneziana): این رویداد که افتتاحیه کارناوال محسوب می‌شود، شامل یک رژه باشکوه از قایق‌های سنتی تزئین‌شده بر روی کانال بزرگ ونیز است که فضایی جادویی خلق می‌کند .
• جشن دوازده ماری (Festa delle Marie): این رژه تاریخی، یادآور یک واقعه دراماتیک در قرن دهم میلادی است که در آن دوازده عروس ربوده شده توسط ونیزی‌ها نجات یافتند . این سنت که برای شش قرن فراموش شده بود، در سال 1999 احیا شد . امروزه، دوازده دختر جوان با لباس‌های دوره رنسانس در یک راهپیمایی شرکت می‌کنند و در نهایت، زیباترین دختر به عنوان «ماری سال» انتخاب می‌شود .
• پرواز فرشته (Volo dell'Angelo): این رویداد نمادین که در اولین یکشنبه کارناوال برگزار می‌شود، آغاز رسمی جشن‌های اصلی را اعلام می‌کند . در این مراسم، یک هنرمند (اغلب «ماری سال» دوره قبل) از بالای برج ناقوس سنت مارکو با طناب به سمت مرکز میدان فرود می‌آید . این سنت ریشه در اواسط قرن شانزدهم و نمایش یک آکروبات‌باز تُرک دارد .
• مسابقه زیباترین ماسک (La Maschera più Bella): در طول کارناوال، مسابقه‌ای برای انتخاب زیباترین و خلاقانه‌ترین ماسک و لباس برگزار می‌شود که فرصتی بی‌نظیر برای تماشای هنر شرکت‌کنندگان است .
• سرگرمی‌های خیابانی: در کوچه‌پس‌کوچه‌های شهر، نوازندگان خیابانی، شعبده‌بازان، آکروبات‌ها و بازیگران الهام‌گرفته از تئاتر سنتی ایتالیا (کمدیا دلارته) مردم را سرگرم می‌کنند .

بالماسکه های خصوصی

در کنار جشن‌های عمومی، کارناوال ونیز به بالماسکه‌های خصوصی و اشرافی‌اش شهرت دارد که در کاخ‌های تاریخی (Palazzi) برگزار می‌شوند . این مهمانی‌ها، که اغلب هزینه‌های بالایی دارند و نیازمند تهیه بلیط از قبل هستند، بازآفرینی دقیقی از ضیافت‌های مجلل قرن هجدهم هستند . شرکت‌کنندگان با لباس‌های تاریخی دست‌دوز و ماسک‌های باشکوه، شبی را با شام‌های مفصل و رقص‌های کلاسیک در فضایی رازآلود و رؤیایی سپری می‌کنند .

هنر ماسک‌سازی: قلب تپنده کارناوال

ماسک‌ها، بی‌شک، مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین نماد کارناوال ونیز هستند . فلسفه اصلی استفاده از ماسک، پنهان کردن هویت و از بین بردن موقتی اختلافات طبقاتی بود .

استادکاران ماسک‌ساز (Mascherari)

هنر ساخت ماسک در ونیز پیشه‌ای باستانی است که توسط استادکارانی ماهر به نام "Mascherari" انجام می‌شود . این هنرمندان از قرن سیزدهم میلادی صنف ویژه خود را داشتند و با تکنیک‌هایی که نسل به نسل منتقل شده، این آثار هنری را خلق می‌کنند .

فرآیند ساخت و مواد اولیه

فرآیند خلق یک ماسک ونیزی با ساخت یک مدل گِلی و سپس یک قالب گچی آغاز می‌شود . سپس نوارهای کاغذی آغشته به چسب (پاپیه ماشه) درون قالب قرار داده می‌شوند تا بدنه سبک و مقاوم ماسک شکل گیرد . پس از خشک شدن، سطح ماسک با پرایمر (Gesso) پوشانده، سمباده زده و برای نقاشی آماده می‌شود . در نهایت، ماسک با رنگ‌های اکریلیک، ورقه‌های طلا و تزئیناتی مانند پر و کریستال آراسته می‌شود . علاوه بر پاپیه ماشه، از چرم برای ماسک‌های کمدیا دلارته و از سرامیک برای ماسک‌های تزئینی نیز استفاده می‌شود .

انواع معروف ماسک‌ها و معانی آن‌ها

• بااوتا (Bauta): این ماسک سفیدرنگ که تمام صورت را می‌پوشاند، یکی از سنتی‌ترین ماسک‌ها بود . طراحی خاص آن با فک برجسته به فرد اجازه می‌داد بدون برداشتن ماسک صحبت کند، غذا بخورد و بنوشد . این ماسک که معمولاً با شنل سیاه (tabarro) و کلاه سه‌گوش (tricorn) همراه بود، گمنامی کاملی را فراهم می‌کرد و حتی در رأی‌گیری‌های سیاسی برای تضمین آزادی بیان استفاده می‌شد .
• مورتا (Moretta): این ماسک بیضی‌شکل و مخملی به رنگ سیاه، منحصراً توسط زنان استفاده می‌شد . این ماسک که به «خدمتکار ساکت» (Servetta muta) نیز شهرت داشت، با دکمه‌ای که بین دندان‌ها قرار می‌گرفت، نگه داشته می‌شد و صاحبش را وادار به سکوت می‌کرد . این سکوت اجباری، هاله‌ای از رمز و راز و جذابیت به زن می‌بخشید و از این رو به آن «ماسک اغواگری» نیز می‌گفتند .
• پزشک طاعون (Medico della Peste): این ماسک با بینی بلند و منقارمانند خود، در اصل یک وسیله حفاظتی بود که در قرن هفدهم توسط پزشک فرانسوی، شارل دو لورم، طراحی شد . در دوران شیوع طاعون، پزشکان منقار آن را با گیاهان معطر پر می‌کردند تا از خود در برابر «هوای مسموم» (میاسما) محافظت کنند . ظاهر عجیب و تاریخچه تاریک آن، بعدها باعث ورودش به دنیای کمدیا دلارته و سپس کارناوال به عنوان نمادی از مرگ شد .
• کلمبینا (Colombina): یک نیمه‌ماسک که تنها چشم‌ها، بینی و قسمت بالایی گونه‌ها را می‌پوشاند و اغلب با طلا، نقره و پر تزئین می‌شود .
• ولتو یا لاروا (Volto/Larva): یک ماسک ساده و معمولاً سفیدرنگ که تمام چهره را می‌پوشاند و اغلب با یک کلاه سه‌گوش و شنل همراه است.

خوراکی‌های سنتی کارناوال: طعم شیرین زیاده‌روی

کارناوال از نظر تاریخی آخرین فرصت برای لذت بردن و پرخوری پیش از آغاز دوره پرهیز و روزه‌داری بود . به همین دلیل، شیرینی‌های سنتی، بخش جدایی‌ناپذیر این جشن هستند.

• فریتلا (Frittella): این شیرینی، نماد خوراکی‌های کارناوال است . فریتلا نوعی پیراشکی سرخ‌شده است که تاریخچه آن به دوران جمهوری ونیز بازمی‌گردد، زمانی که فروشندگان آن (fritoleri) صنف مخصوص به خود را داشتند . محبوب‌ترین نوع آن فریتلا ونیزیانا (Frittella Veneziana) است که با کشمش و دانه‌های کاج تهیه می‌شود. انواع دیگر آن با کرم کاستارد (Crema Pasticcera) یا شکلات پر می‌شوند .
• گالانی (Galani): این شیرینی‌های ترد و نازک که در دیگر نقاط ایتالیا با نام «کیارکره» (Chiacchiere) یا «کروستولی» (Crostoli) شناخته می‌شوند، نوارهای خمیری سرخ‌شده‌ای هستند که روی آن پودر قند پاشیده می‌شود . تاریخچه این شیرینی سبک و شکننده به دوران روم باستان بازمی‌گردد.
• کاستانیوله (Castagnole): این شیرینی‌ها توپک‌های خمیری کوچک و سرخ‌شده‌ای هستند که نام خود را از شباهتشان به شاه‌بلوط (castagna) گرفته‌اند . خمیر آن از آرد، شکر، تخم‌مرغ و رنده پوست لیمو تهیه می‌شود و پس از سرخ شدن در شکر غلتانده می‌شود .

خلاصه

کارناوال ونیز رویدادی فراتر از یک جشنواره ساده است؛ این جشن، تجلی تاریخ، هنر و فرهنگ غنی شهری است که قرن‌ها مرکز تجارت و قدرت بوده است . این کارناوال با ریشه‌هایی که به جشن‌های پیروزی نظامی در سال 1162 بازمی‌گردد، در قرن هجدهم به اوج شکوه خود رسید . اما با سقوط جمهوری ونیز در سال 1797، به دلایل سیاسی و ترس از شورش، برای نزدیک به دو قرن ممنوع شد . سرانجام در سال 1979، با انگیزه‌های قوی فرهنگی و اقتصادی، این سنت با شکوه احیا شد .

امروزه، بازدیدکنندگان تجربه‌ای چندوجهی از رویدادهای عمومی در میدان سنت مارک مانند «پرواز فرشته» ، سرگرمی‌های خیابانی و بالماسکه های خصوصی مجلل را کسب می‌کنند. ماسک‌ها به عنوان قلب تپنده این جشن، نه تنها هویت افراد را پنهان می‌کنند ، بلکه هر یک دارای تاریخچه و معنای نمادین عمیقی هستند؛ از «بااوتا» که برای گمنامی سیاسی استفاده می‌شد تا «پزشک طاعون» که ریشه‌ای پزشکی دارد . فرهنگ غذایی نیز با شیرینی‌های سنتی مانند «فریتلا» و «گالانی» بخش مهمی از این تجربه است . این رویداد فرهنگی، نمادی از روحیه سرزنده و هنرمندانه ونیز است که هر ساله میلیون‌ها نفر را برای تماشای جادوی خود فرا می‌خواند .