آشنایی با موسیقی جنوب ایران - پرسینا بلاگ

خبرنگاران | سرویس فرهنگ و هنر - ایران در عین یکپارچگی و وحدت از نظر فرهنگی و قومی دارای کثرت و تفاوت است. یکی از مواردی که این تفاوت های فرهنگی را به خوبی نشان می دهد، موسیقی فولکلوریک یا نواحی است که ریشه در گذشته های دور دارد. از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب به هر شهری که پا بگذاریم نوای زندگی مردم آن منطقه را از صدای سازشان می توان شنید. در واقع موسیقی هرمنطقه از نظر لحن و بیان دارای خصوصیات مخصوص به خود است. در این مقاله به آنالیز ویژگی های منحصر به فرد موسیقی جنوب ایران پرداخته ایم.

ویژگی موسیقی جنوب ایران

جنوب ایران از مناطقی است که در زمینه موسیقی نواحی حرف زیادی برای گفتن دارد، به خصوص در استان های خوزستان، هرمزگان و بوشهر. موسیقی جنوب ایران یکی از غنی ترین و در عین حال پیچیده ترین موسیقی های مناطق ایران است. همه می دانیم که قالب موسیقی جنوب ایران شاد و برگرفته از طبیعت گرم این منطقه است؛ ولی بر خلاف تصور خیلی از مخاطبان، این موسیقی چندان هم ساده نیست و خود دارای مقام ها و رسم و رسومات متنوعی است.

گفتنی است که این شور و حرارت را می توان در عزاداری های جنوب هم مشاهده کرد که ازسنچ و دمام برای فراوری موسیقی غم انگیز استفاده می نمایند و حاصل آن با بیشتر موسیقی هایی که راوی غم و درد هستند و ریتمی آرام دارند، متفاوت است. در واقع یکی از ویژگی هایی که موسیقی محلی جنوب را متمایز می نماید کارآیی آن در مراسم مذهبی است که خود دارای آواز و شیوه های متمایزی است. البته موسیقی ریتمیک جنوب شناخته شده تر از موسیقی سوگواری اش است.

مقام های مختلف موسیقی جنوب ایران

• بندری: مشهورترین شیوه اجرای موسیقی در جنوب است که بسیار شبیه موسیقی آفریقایی و متأثر از موسیقی مهاجران آفریقایی به جنوب ایران است. موزیکی شاد و ریتم دار است. این موسیقی با استفاده از ساز های کوبه ای تومبا، تمپو و نی انبان که یک ساز بادی است و در مراسم های شاد و عروسی ها نواخته می گردد.
• سبالو: یکی از فرم های معمول در موسیقی محلی استان هرمزگان و بوشهر سبالو است. آوازی است که با دایره همراه می گردد و به وسیله خوانندگانی که دایره وار کنار هم می نشینند، اجرا می گردد. خوانندگان هم زمان با اجرای سبالو، شانه های خود را به طرف راست و چپ حرکت می دهند. پایکوبی و موسیقی سبالو هم متأثر از موسیقی آفریقایی است.
• یزله: یکی دیگر از فرم های رواج یافته یزله است که به وسیله گروهی از خوانندگان غیرحرفه ای اجرا می گردد و فقط با دست زدن همراه است. در این موسیقی، ملودی بیش از همه حائز اهمیت است و به متن چندان اهمیتی داده نمی گردد. این فرم از موسیقی جنوب ایران یکی ازفرم هایی است که در مراسم عزاداری از آن استفاده شده و با سینه زنی همراه است.
• لیوا: این موسیقی که در هرمزگان رایج است، برای شادمانی نواخته می گردد و با پایکوبی همراه است. نوعی از اجرای موسیقی بندری بوده که از موسیقی عربی و آفریقایی به خصوص سواحل زنگبار متأثر شده و به این دیار آمده است. در این نوع اجرای موسیقی از دهل های عظیم و کوچک هم، چون پیپه (Pipa)، جفه (Joffa)، پونکه (Punka) و تویری (Tovairi) استفاده می گردد. این موسیقی بیش تر در مراسم شادی اجرا شده و با پایکوبی فردی و جمعی با ریتم های خاص اجرا می گردد.
• موسیقی زار: مراسم آیینی زار یکی از رمزآلودترین و در عین حال پیچیده ترین موسیقی های ایران است. در این مراسم از ساز های مختلفی استفاده می گردد که یکی از این ساز ها تبیره یا تنبوره نام دارد. این ساز فقط توسط بابا زار یا شخص دیگری که او اجازه دهد؛ نواخته می گردد. مضراب این ساز از شاخ گاو یا گوسفندی که برای اجرای مراسم قربانی شده، ساخته می گردد. زار اساسا مراسمی درمانی است که به باور مردم آنجا باعث می گردد، جن از بدن فرد جن زده خارج گردد. در این مراسم که با نام سار در سومالی نیز وجود دارد، فردی به نام بابازار یا مامازار راهنمایی مراسم را بر عهده دارد. در موسیقی زار از ساز تنبوره، ساز های کوبه ای دهل، دمام و دیره و همچنین آواز استفاده می گردد.

• پایکوبی ازوا: در روز های عید قربان، عید فطر و خصوصاً در عروسی ها، عده ای از ناخداها، جاشو ها و ماهی گیران قشمی با ساز و دهل و طبل های عظیم به کوچه ها و خیابان ها و میدان های شهر آمده و به علامت شادی و خوشحالی در حال نواختن طبل ها، به پایکوبی و پای کوبی می پردازند.
• نی مه خوانی: نیمه موسیقی دریانوردان است. این موسیقی به هنگام کار در دریا اجرا می گردد. در نیمه یک تکخوان با گروهی از هم سرایان آواز هایی را می خوانند که در ستایش دریا است.
• چاووشی: چاووشی را هنگام بدرقه یا در زمان استقبال از زائران می خوانند. چاووشی همچنین در شب سوم محرم، شب عاشورا یا اربعین در میان نوحه (واحد) و هنگام کار های ساختمانی و... نیز خوانده می گردد. به طور کلی زمانی که احتیاج به تقویت روحیه جمع باشد، آواز چاووشی خوانده می گردد. چاووشی گاه به صورت مبادله آواز میان 2 یا چند نفر خوانده می گردد. خوانندگان چاووشی باید از صدایی رسا برخوردار باشند.
• شروه: نوعی دوبیتی خوانی و آوازی غمگین دشتستانی است که به زبان محلی اجرا می گردد.
• شاهنامه خوانی: در محفل های شبانه با آواز های خاص خوانده می گردد.
• خیام خوانی: با متری معین و به صورت ریتمیک با همراهی ضرب و دایره اجرا می گردد. مردم جنوب به خیام خوانی و اینکه تا این اندازه در موسیقی این منطقه جریان دارد افتخار می نمایند. از هر فرد بومی جنوبی ای که بخواهید یک شعر بخواند، بدون شک از اشعار خیام استفاده می نماید.

در زیر یک نمونه از خیام خوانی بوشهری را می شنویم:

کد مولتی مدیا

دانلود

فیلم اصلی

موسیقی بوشهر

بخش مهمى از موسیقى منطقه بوشهر را نوحه ها و آوازهاى مراسم عزادارى تشکیل مى دهد. سینه زنى در بوشهر همواره با آواز همراه است. در این موسیقی بوق وظیفه هماهنگى را میان دو دسته مختلف به عهده دارد. براى خبر کردن مردم براى انجام مراسم سینه زنى از سنج و دمام استفاده می گردد. آغاز نواختن با بوق است و مراسم با دمام یا بوق تمام می گردد. مردم بوشهر در ارتباط با مراسم سنج و دمام تعصب زیادى دارند و اجازه نمى دهند سنج و دمام را فرد غریبه اى بنوازد. ترانه هاى محلی بوشهر بیشتر از دو شاعر معروف محلى فایز و مفتون است. سبالو و یزله و شروه از فرم هاى موسیقى محلی بوشهر هستند که در بالا شرح دادیم.

قطعه بوشهری یا علی از غلامرضاوزان و محسن شریفیان:

کد مولتی مدیا

دانلود

فیلم اصلی

مقام هاى سازى و آوازی موسیقى بوشهری

• مولودی: نوعى حرکت دسته جمعى که در روزهاى بخصوصى مثل اعیاد مذهبى اجرا مى گردد.
• شکی: موسیقى مراسم شادى است که با نى انبان یا نى جفتى همراه با دمام و یا دایره اجرا مى گردد و با دست زدن همراه است.
• چوبى چهار دستماله: با نى انبان و دایره اجرا مى گردد و نوازندگان هنگام نواختن با حرکات منظم پا به شکل خاصى دایره وار حرکت مى نمایند و حول یک محور مى چرخند. معمولاً چند پایکوبینده زن در میان دایره با حرکاتى خاص پایکوبی سنگینى را اجرا مى نمایند، که فضاى خاصى بوجود مى آورد. این مقام امروزه بیشتر در میان کولى هاى بوشهر رایج است.
• بندری: از آهنگ هاى سازى منطقه بوشهر است که ریتمى تند دارد و مخصوص پایکوبی است.
• حاجیونی: در بوشهر نوازندگان ماهر را از میزان مهارت در اجرای حاجیونی می شناسند و برای آن اهمیت ویژه ای قائلند. در واقع حاجیونی نوعی مقدمه برای تمام آهنگ ها، ترانه ها و پایکوبی ها است و می توان گفت شروه ای است که توسط یک ساز (نی انبان یا نی جفتی) اجرا می گردد.

قطعه چوبی چهاردستماله از سعیدشنبه زاده را می شنویم:

کد مولتی مدیا

دانلود

فیلم اصلی

سازهاى مورد استفاده در موسیقی بوشهری

نى جفتی، نى تکی، بوق، دمام و سنج ساز لیوا بوشهری، نی انبان، عود، سنج، دهل، دمام و کاسوره

موسیقی هرمزگان

از آنجا که در منطقه جنوب به خصوص هرمزگان به جز ساکنان محلی، تیره های دیگری از جمله مهاجرین بسیار قدیمی آفریقایی نیز زندگی می نمایند، در آنالیز موسیقی این منطقه توجه به ترکیب جمعیتی آن حائز اهمیت است.

سازهاى مورد استفاده در موسیقی هرمزگان

• ساز های کوبه ای: دهل (صدای باس)، لیوا (سازی اصالتاً آفریقایی که در مراسم مذهبی خاصی استفاده می گردد و ساخته شده از تنه درخت که مخصوص مراسم زار می باشد)، تخته (دو تیکه چوب که معمولاً زن ها در کنار دهل روی هم میزنن)، کوزه
• سازه ای زهی : عود، چنگ، قیچک با کوکی خاص که نزدیک به موسیقی بلوچی است، kora (سازی اصالتاً آفریقایی)
• ساز های بادی : جفتی (سازی شبیه نی انبان، اما بدون انبان)، سرنا

موسیقی خوزستان

یکی از سبک های موسیقی مردم عرب خوزستان علوانیه است. در این سبک که توسط شخصی به نام علوان شویع از ساکنان اهواز به شهرت رسید، یک نفر شعری در قالب ابوذیه می خواند و در کنار خواننده نوازنده ای با ساز ربابه او را همراهی می نماید.

قالب شعر ابوذیه از چهار مصرع تشکیل می گردد که کلمه پایانی سه مصرع نخست شبیه به هم، اما با معنای متفاوت هستند.

لحن علوانیه با سازی به نام رباب یا ربابه که شبیه به کمانچه اما ساده تر است و یکی از ساز های مردم عرب خوزستان به حساب می آید، نواخته می گردد.

این سبک به دلیل حزن زیبایی که دارد، نه تنها در خوزستان که در عراق نیز اجرا می گردد. خواننده هایی مانند حسن معشوری، یاسر مشکوکی، سامر زرگانی، علی ادریس و علی رشداوی کریم باوی در خوزستان و خواننده های مشهوری چون داخل حسن و سلمان منکوب در عراق آن را اجرا می نمایند. حسان اگزار کنانی یکی از مهمترین علوانیه خوانان و نوازندگان ساز ربابه در اهواز بود که در سال 1388 درگذشت.

سبک موسیقی علوانیه اخیرا در فهرست آثار معنوی ملی ایران به ثبت رسید و قرار است این سبک موسیقی به عنوان یک محصول فرهنگی مشترک بین دو کشور ایران و عراق به عنوان میراث چند ملیتی به ثبت جهانی یونسکو نیز برسد.

ساز های مورد استفاده در موسیقی خوزستان

نی انبان، سنچ، دمام، دهل، عود، داربوکا، ضرب

شایان ذکر است که امروزه بخش وسیعی از ردیف و موسیقی دستگاهی موسیقی ایرانی، شامل گوشه ها و نغمه هایی است که به وسیله موسیقی محلی چون موسیقی جنوب ایران، به این صندلی راه یافته اند و مورد استفاده موسیقی دانان و آهنگسازان قرار می گیرند.

نماشو: نماشو، طراحی سایت، سئو، چاپ و طراحی گرافیکی را به ما بسپارید.

bestcanadatours.com: https://bestcanadatours.com، تور ارزان کانادا، ویزای تضمینی مولتی کانادا، ویزای مولتی 5 ساله کانادا