از کرونا و تحریم تا نژادپرستی علمی، هفت خان کار مطالعاتی در روزهایی که می گذرد - پرسینا بلاگ

به گزارش خبرنگاران، همه گیری کووید-19 در حدود یک سال گذشته، باعث ایجاد محدودیت هایی در دنیا و ایران شده است. حوزه پژوهش نیز از این محدودیت ها بی بهره نمانده و همراه شدن این محدودیت ها با معضل تحریم کشور باعث شده که پژوهشگران با مسائل جدی روبرو باشند. به بهانه هفته پژوهش در مصاحبه های مختلف با دانشجویان، اساتید و مسئولان دانشگاه ها، سعی کردیم ابعاد مختلف این مسائل را در سطوح و رشته ها مختلف، مورد بررسی قرار دهیم.

پرتکرارین گزاره در صحبت های دانشجویان و اساتید رشته های آزمایشگاهی، مشکل بالا بودن قیمت مواد اولیه و تجهیزات است. پژوهشگران که در گذشته نیز از میزان کم بودجه های پژوهشی ناراضی بودند، در یک سال اخیر با مسائل جدی تری روبرو شده اند و بیان می کنند که این مسائل جرأت و جسارت را از آن ها گرفته است.

دکتر سعداله نصیری قیداری؛ رییس دانشگاه شهید بهشتی بر یکی از مسائلی که تحریم شدن دانشگاه ها به وجود آورده تاکید کرده و می گوید: وقتی ما می خواهیم تجهیزات آزمایشگاهی برای دانشگاه فراهم کنیم از ورود آن تجهیزات به دانشگاه ممانعت می گردد، یا این که همکاری وقتی می خواهد برای ساخت یک دارو برای یک ویروس کار کند؛ در حالی که 95 درصد جهت تحقیق را پیش رفته است اما برای پنج درصد که نیازمند برخی واردات هستیم ، متاسفانه به مشکل برخورد می کند.

دکتر میرداوود عمرانی؛ استاد ژنتیک پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در این زمینه بر بحث افزایش قیمت مواد اولیه و تجهیزات آزمایشگاه ها تاکید داشته و می گوید: قیمت دستگاهی که سال گذشته حدود 90 میلیون تومان بود، امسال به 300 میلیون تومان رسیده و قیمت یک کیت استخراج دی ان ای از سال گذشته تا کنون حدود هفت تا هشت برابر شده است. همین مسائل باعث شده که پژوهشگر بالاجبار از سروته پژوهش خود بزند و پژوهش را محدود کند.

دکتر مهدی قراباغی؛ مدیر پژوهش های کاربردی پردیس دانشکده های فنی دانشگاه تهران نیز به تاثیر تحریم ها بر بودجه پژوهش های بنیادین اشاره کرده و می گوید: از آن جایی که فعالیت های پژوهشی بنیادین، عموما حامی خصوصی ندارد، همواره باید دانشگاه و دولت برای آن سرمایه گذاری کنند. به همین دلیل تحریم قطعا بر آن ها تاثیر می گذارد. به دلیل مسائل مالی کشور، بودجه های پژوهشی که از طرف دانشگاه و دولت معین می گردد، کاهش پیدا کرده است و کاهش بودجه قطعا روی فعالیت های بنیادین تاثیر خواهد داشت.

دغدغه های دانشجویان درباره تاثیر شرایط خاص بر آزمایشگاه ها

جمیله میرصانعی دانشجوی دکتری دانشگاه علوم پزشکی ایران با اشاره به محدودیت های حمل ونقلی که به واسطه کرونا به وجود آمده می گوید: در حال حاضر خیلی از موادی که قبلا در دسترس بود، قابل دسترسی نیست. ما از شرکت ها پیش فاکتور گرفتیم و قول مهرماه و شهریورماه را به ما دادند؛ ولی هنوز می گویند حمل و نقل مشکل دارد و نمی توانیم این مواد را به دستتان برسانیم و بهتر است سراغ برند دیگری بروید.

مهسا ذبیحی؛ دانشجوی کارشناسی ارشد ژنتیک دانشگاه علم و فرهنگ می گوید: امسال مسئله کمبود مواد را کامل احساس کردیم. تحریم ها از دو سال پیش آغاز شد و آن زمان پروژه من تازه آغاز شده بود. آن زمان مواد و امکانات بود و مسئولین آزمایشگاه ها هرچقدر در توانشان بود به ما کمک کردند. ولی الان کمبود مواد را می توان کاملا حس کرد مخصوصا این که به خاطر کرونا مرزها بسته شده و خیلی مواد وارد نمی گردد. این موضوع شرایط را بدتر کرده؛ چون هم میزان مواد کمتر شده و هم قیمت ها بالا رفته است. مثلا اگر قبلا می توانستی شش بار تکرار برای یک آزمایش خود بگذاری، الان باید با دو سه بار تکرار آزمایش را تمام کنی.

ریحانه رادی؛ دانشجوی کارشناسی ارشد فناوری پلاسما پژوهشکده لیزر و پلاسما دانشگاه شهید بهشتی یکی دیگر از مسائل را کمبود تجهیزات تخصصی می داند و می گوید: در دانشگاه برای انتقال پول خرید یک دوربین عکاسی دچار مشکل هستیم برای همین باید از برندی که می خواهیم صرف نظر کنیم و از یک برند چینی که معین نیست کیفیت لازم را داشته باشد یا خیر، استفاده کنیم... وقتی می خواهیم مقالاتمان را در یک نشریه معتبر Q1 چاپ کنیم، خیلی وقت ها در فرایند داوری، می خواهند نتایج یک تست دیگر را هم در مقاله بگذاریم. در صورتی که ما یا آن دستگاه را در ایران نداریم، و یا اگر داریم تعداد آن محدود است و باید برای انجام کار از شش ماه قبل وقت بگیریم. در طول این شش ماه هم ممکن است دستگاه خراب گردد! در این شرایط تحریم، تعمیر این دستگاه ها هم به راحتی نیست چون قطعه آن ها در کشور وجود ندارد و یا اصلا دانش فنی تعمیرش را نداریم.

وی ادامه داد: امکان انجام برخی از آزمایش ها نیز اصلا در کشور وجود ندارد و دانشجویان مجبور هستند که نمونه ها را برای مثال به ترکیه بفرستند تا تست انجام گردد. همه این ها باعث طولانی شدن فرایند میگردد و خیلی افراد از انتشار مقاله خود در نشریه Q1، صرف نظر می کنند.

محمدرضا جاسبی؛ دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد، به بالا بودن هزینه شرکت در همایش های ISI و چاپ مقالات در نشریات خارجی اشاره می کند و می گوید: قیمت دلار باعث شده که هزینه شرکت در همایش های ISI و چاپ نشریات خیلی زیاد گردد و دانشجو نمی تواند هزینه های آن ها را پرداخت کند.

بسته بودن کتابخانه ها، نبود کتابخانه های مجازی

حتی دانشجویان رشته های علوم انسانی نیز با این که نیازی به آزمایشگاه و مواد اولیه وارداتی و ... ندارند نیز از محدودیت های کرونایی بی نصیب نمانده اند و کووید-19 فرایند پژوهش آن ها را نیز با دچار مشکل کرده است. زینب طاووسی؛ دانشجوی دکترای فقه و مبانی حقوق دانشجوی دانشگاه تهران، با اشاره به محدودیت های به وجود آمده گفت: من در مرحله انتخاب موضوع بودم، که مشکل کرونا ایجاد شد و کارهای پژوهشی ام به تعویق افتاد، چون همه کتابخانه ها بسته بود و من نیاز به کتاب های منبع داشتم و نمی توانستم فقط به داده های مقالات و... اکتفا کنم.

او به مشکل محدود بودن کتابخانه های آنلاین اشاره کرد و گفت: کتابخانه های آنلاین تخصصی کم داریم. من بخشی از کارم را با نرم افزار راه انداختم ولی خیلی از منابع از دسترس ما خارج است. واقعا مسائل را با گوشت و پوستم احساس کردم و در نهایت یک سری از کتاب هایی را که با آن ها بیشتر سر و کار داشتم را خریداری کردم.

البته کرونا در کنار تمام مسائلی که برای پژوهش به وجود آورده است، خوبی هایی نیز در زمینه دسترسی پژوهشگران به منابع خارجی داشته باشد. مژگان نقوی؛ دانشجوی دکتری شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی می گوید: برخی از سایت ها و دانشگاه های خارجی به خاطر کرونا، دسترسی افراد را به بسکمک از سرانجام نامه ها، مقالات و کتاب ها آزاد کرده اند و همه می توانند از آن ها استفاده کنند.

مشکل جمع آوری داده ها توسط پژوهشگران

یکی از مسائل دیگری که کووید 19 برای پژوهشگران ایجاد کرده، سختی گردآوری داده های مورد نیاز پژوهش است. دکتر فروزان آتش زاده؛ رئیس دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در این خصوص می گوید: محدودیت های کووید 19 امکان حضور پژوهشگر را در محیط پژوهش دچار مشکل کرده است. به خصوص پژوهش هایی که داده های آن بر اساس پرسش نامه گردآوری می گردد. از طرف دیگر در پژوهش هایی که مشاهده ای هستند، کووید 19 اجازه نداده که پژوهشگر بتواند در محیط پژوهش حضور پیدا کند. رفت و آمدهای درون شهری و برون شهری سخت شده و دانشجویان و پژوهشگران نمی توانند به راحتی در محیط پژوهش حضور داشته باشند.

او به مشکل تبادل کاغذ در پژوهش های مبتنی بر پرسش نامه اشاره کرد و گفت: از طرف دیگر وقتی پرسش نامه ها به صورت کاغذی رد و بد می گردد وحشت از انتشار ویروس باعث توقف فرایند کار شده و همین امر تا حدود زیادی بر پژوهش ها اثرگذار بودند.

دکتر قراباغی نیز در مورد محدودیت هایی که همه گیری در محیط آزمایشگاهی ایجاد کرده می گوید: وقتی امکان کار تحقیقاتی و آزمایشگاهی کاهش یابد، فقط می توان روی مباحث مدل سازی و نرم افزاری تحقیق نمود و قطعا در این شرایط از نظر پروژه های تحقیقاتی آزمایشگاهی مشکل ایجاد شده و کمیت کارهای پژوهشی ازمایشگاهی کاهش یافته است.

امیرحمزه خوشنام؛ دانشجوی کارشناسی ارشد اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف در مورد عدم دسترسی به داده های پژوهش گفت: برای انجام پژوهش های رشته اقتصاد ما نیاز به داده داریم و باید آنٰ ها را از یک سری ادارات تهیه کنیم. قبلا به این صورت بود که نامه از دانشگاه می گرفتیم و به ادارات می دادیم و به قول اساتید آنقدر می رفتیم و می آمدیم تا مسئول خسته گردد و اطلاعات را در اختیار ما قرار دهد. ولی الان به این صورت نیست. نه دانشگاه ها هستند، و نه ادارات... برخی دانشجوها مجبور هستند موضوع خود را تغییر دهند تا نیاز به داده نداشته باشد.

عقب افتادن کار دانشجویان

تعطیلی و نیمه تعطیل بودن دانشگاه ها، کاهش حضور کارمندان و کارشناسان آزمایشگاه و ... همگی باعث شده اند که کار پژوهشی دانشجویان به تعویق بیفتد. جمیله میرصانعی در این خصوص می گوید: تعطیلی پی در پی دانشگاه ها و مسئله حضور یک سوم کارمندان باعث شده حضور کارشناسان در آزمایشگاه ها دائمی نباشد. به همین دلیل استفاده از دستگاه ها محدود شده و کارها عقب افتاده چون کارشناس مسئول آن دستگاه باید حضور داشته باشد.

زینب طاووسی نیز به مشکل سایت ایرانداک اشاره کرد و گفت: در همین دوران کرونا، حدود یک ماه و نیم سایت مرجعی مثل ایرانداک در دست تعمیر بود و کار افراد را عقب انداخت. این سایت مرجع برای بررسی تکراری نبودن سرانجام نامه ها و موضوع شناسی است و برای پیشرفت کار باید تاییدیه ایرانداک وجود داشته باشد.

ریحانه رادی که در حال انجام یک پروژه تحقیقاتی بین رشته ای است می گوید: کار من کار مشترک بین رشته فیزیک و یک کار بیمارستانی است و برای انجام کار بیمارستانی نیاز به دریافت کد اخلاق دارم. کرونا باعث شد جلسات کار من در شورای پزشکی و جلسات دانشگاه، برگزار نگردد و هر جلسه یک ماه به تعویق افتاد. در دانشگاه به دلیل دورکاری کارمندان و اساتید و ... جلساتی که مثلا هر سه ماه یکبار باید برگزار گردد، حدود شش ماه گذشته و هنوز برگزار نشده است.

البته وی با اشاره به شرایطی که این بیماری برای کمک به دانشجویان ایجاد کرده می گوید: دانشگاه با مرخصی تحصیلی دانشجویانی که امکان حضور در دانشگاه و انجام کار نداشتند، موافقت کرده است. همچنین با برنامه ریزی شرایطی فراهم کردند تا همه فرصت حضور در آزمایشگاه را داشته باشند. در دانشگاه ما این فرصت را ایجاد کردند که مثلا دانشجوهای سال های بالاتر نحوه کار با دستگاه را در آزمایشگاه آموزش می دادند و مثلا فیلم می دریافتد و برای دانشجوهای دیگر ارسال می کردند که مسئله ای در مورد استفاده از دستگاه پیش نیاید. استادها هم خیلی خوب همکاری می کنند. اساتید همه از طریق اسکایپ و واتساپ و ... در دسترس بودند.

با این وجود کند بودن فرایند داوری ها، سرعت پایین اینترنت و ... از دیگر مسائلی است که پژوهشگران در این شرایط با آنها روبرو شده اند. دکتر آتش زاده با اشاره به کند شدن فرایند داوری در این شرایط می گوید: کووید 19 فرایند داوری طرح ها و مقالات را کاهش داده است. عدم حضور در محل کار، نبود فرهنگ دورکاری و سرعت پایین اینترنت از جمله عوامل اثرگذار بر پژوهش در شرایط بحران کووید 19 شده است.

نقض دیپلماسی علمی و نژاد پرستی علمی به دلیل تحریم

همچنین در این دوران تحریم ها باعث شده اند پژوهشگران حتی برای انتشار یافته های تحقیق خود نیز با مشکل روبرو باشند. رییس دانشگاه شهید بهشتی در مورد مسائلی که تحریم ایجاد کرده، می گوید: دو دانشگاه مورد تحریم در همه حوزه ها شده اند و به محض این که همکاران ما مقالاتی می نویسند و می خواهند در مجلات خارجی منتشر کنند تا عنوان می گردد از دانشگاه شهید بهشتی هستند از انتشار آن مقاله خودداری می کنند و این مساله بر سرنوشت همکاران ما در دانشگاه تاثیر گذاشته است . اگرچه ما تمهیداتی را برای آنها قائل شدیم اما همکاران انتظار دارند فعالیت های آنها در سطح بین الملل دیده گردد و دیپلماسی علمی هم یعنی این وقتی یافته ای در جای از دنیا انجام می گردد باید خیر و برکت آن به همه بشر برسد و انتشار آن در مجلات و به ویژه مجلات معتبر دنیا حق هر عضو هیات علمی در تمام دانشگاه های دنیا است.

دکتر قراباغی نیز به وجود نژادپرستی های علمی در خارج از کشور اشاره می کند و می گوید: بعد از تحریم ها؛ بعضا مشاهده می گردد مقالاتی که توسط برخی همکاران برای مجلات ISI ارسال می گردد، با یک دید منفی بررسی می گردد؛ چون نویسنده آن ها ایرانی است و به نظر تشدید این مسئله ناشی از تحریم هاست. با توجه به تعاملاتی که با همکاران مختلف در این زمینه داشته ام، اکثریت معتقدند که در سه چهار سال اخیر تفاوت دیدگاه به مقالات با نویسنده های ایرانی خیلی تشدید شده است. به گونه ای که برخی از همکاران به ناچار اسم اساتید خارجی را در مقالاتی که خودشان زحمت تهیه آن را کشیده اند، ذکر می کنند، تا غیر از نگارنده ایرانی اسم دیگری هم در مقاله باشد تا از این دیدگاه منفی مصون باشند.

نکات مثبت تحریم

البته همان طور که همواره اشاره شده تحریم ها در کنار مسائلی که به وجود آورده اند، منافعی نیز برای کشور داشته اند. دکتر سید احمد معتمدی؛ رییس دانشگاه امیرکبیر در این خصوص می گوید: در حوزه تحریم ها ما از یک جهت با تاثیر منفی و از جهت دیگر با تاثیر مثبت روبرو شدیم. مثلا تاثیر منفی آن این است که ما برای انجام فعالیت های پژوهشی به قطعات و تجهیزات نیازمندیم که در این زمینه به دلیل تحریم ها و شیوع کرونا با مشکل روبرو هستیم اما از طرف دیگر استقبال صنایع از دانشگاه های داخل افزایش پیدا کرده است و تعامل بیشتری بین صنعت و دانشگاه ها ایجاد شده است.

دکتر قراباغی نیز با اشاره به دستاوردهای مثبت تحریم در پژوهش های کاربردی می گوید: در سال های اخیر کمیت پژوهش های کاربردی که معمولا توسط صنعت یا شرکت درآمدزا تامین مالی می گردد، بیشتر شده اند. از آن جایی که اینجانب در دانشگاه در ارتباط مستقیم با صنعت هستم، شاهد افزایش تعداد و مبالغ قراردادها طی سالهای اخیر بوده ام. شاید پیش از این، شرکت ها تمایل داشتند مسائل خود را با شرکت های خارجی مطرح کنند ولی در حال حاضر که این امکان وجود ندارد، به ناچار با محققین و شرکت های داخلی کار می کنند. به علاوه ممکن است که با خروجی مناسبی که از محققان و دانشگاهیان داخلی دریافت کرده اند، تمایل همکاری صنعت با دانشگاه افزایش پیدا کرده است.

در نهایت با تمام این تفاسیر، منافع پژوهش بر هیچ کس پوشیده نیست و همه از نقش مهم پژوهش در پیشرفت کشور و عبور از اقتصاد نفتی آگاه اند. مسائل سال های اخیر که به دلیل کرونا تشدید نیز شده، ضربات سختی بر نظام پژوهش کشور وارد کرده است. کاهش این مسائل نیاز به کمک جدی مسئولین و توجه جدی تر آن ها به مسائل مالی پژوهشگران، بودجه ها پژوهشی و دسترسی آن ها به منابع آنلاین دارد تا پژوهش کشور با سرعت هر چه بیشتر به پیش رود.